De sociale zekerheid met betrekking tot de stijgende uitgaven in en de financierbaarheid van de gezondheidszorg

Abstract

Het eerste hoofdstuk van deze eindverhandeling geeft de probleemstelling betreffende de financierbaarheid van onze sociale zekerheid weer. De relevantie van het gekozen onderwerp wordt beschreven en de onderzoeksopzet wordt uiteengezet. In het tweede hoofdstuk wordt het ontstaan en de evolutie van onze sociale zekerheid toegelicht. Een historisch overzicht kan immers verheldering brengen in de huidige ideologieën die van toepassing zijn op dit systeem. Vervolgens wordt de structuur van de sociale zekerheid voor werknemers weergegeven. De verschillende takken en de financiering van het sociale zekerheidsstelsel worden besproken. Tot slot wordt er in dit hoofdstuk ook stilgestaan bij de problematiek van de sociale zekerheid. Er wordt ingegaan op elementen die de betaalbaarheid van de sociale zekerheid beïnvloeden zoals de demografische evolutie, de overheidsschuld en de migratieeffecten. Vervolgens wordt er een analyse van de ziekteverzekering voor werknemers uitgevoerd in het derde hoofdstuk. Naast het bestuderen van relevante literatuur worden er in het kader van dit hoofdstuk ook bevoorrechte getuigen geïnterviewd. De gezondheidszorg, die direct geassocieerd wordt met de ziekteverzekering, is de grootste uitgavenpost van de sociale zekerheid. Er wordt op zoek gegaan naar factoren die de stijgende uitgaven van de gezondheidszorg kunnen verklaren. Daarnaast worden de domeinen binnen de gezondheidszorg waar men onrechtmatig gebruik maakt van het systeem van de ziekteverzekering bestudeerd. Men spreekt hier vaak van ‘overconsumptie’ met betrekking tot de ziekteverzekering. Ook de problematiek rond de consumptie van de geneesmiddelen wordt weergegeven. Het geneesmiddelenbudget neemt immers sinds het jaar 1995 een steeds groter aandeel in tegenover de totale uitgaven voor geneeskundige verzorging. Het geneesmiddelenbeleid is een zeer actueel onderwerp waardoor er dan ook de nodige III aandacht wordt besteed aan recente evoluties inzake dit beleid. Het stimuleren van ‘goedkoop voorschrijven’ is één van de kostenbesparende maatregelen die centraal staat binnen deze problematiek. In een verkennende statistische analyse op basis van gegevens verkregen door het Rijksinstituut voor ziekte – en invaliditeitsverzekering (inventaris van voorgeschreven geneesmiddelen door de huisarts gevestigd in Limburg tijdens het jaar 2004), wordt er een eerste stap gezet naar een onderzoek dat tracht verbanden te vinden tussen het voorschrijfgedrag van de huisarts en enkele karakteristieken van de huisarts en van de patiënt. In het vierde hoofdstuk wordt de ideologie rond de opkomst van de aanvullende ziekteverzekering weergegeven. De ziekteverzekering evolueert immers naar een ‘gelaagd’ systeem met een verplicht, gesolidariseerd basispakket en een vrij, verzekerd aanvullend pakket. Ook hier werd er gebruik gemaakt van informatie verstrekt door de bevoorrechte getuigen. Tot slot worden de conclusies van dit onderzoek geformuleerd in het vijfde hoofdstuk. Men kan besluiten dat ons sociale zekerheidsstelsel continu in evolutie is waarbij beleidsverantwoordelijken een evenwicht trachten te vinden tussen solidariteit, billijkheid en betaalbaarheid. De sociale zekerheid voor werknemers is ingedeeld in zeven takken: het rust – en overlevingspensioen, de werkloosheidsuitkering, de arbeidsongevallenverzekering, de beroepsziekteverzekering, de gezinsbijslag, de ziekte – en invaliditeitsverzekering en de jaarlijkse vakantie. Aspecten van de demografische veranderingen zoals de vergrijzing van de bevolking, het bestaan het de Belgische overheidsschuld en het gegeven dat immigratie geen oplossing biedt voor de vergrijzing moeten in rekening gebracht worden wanneer men maatregelen neemt om de financierbaarheid van de sociale zekerheid te garanderen. De gezondheidszorg, die direct geassocieerd wordt met de ziekteverzekering, wordt geconfronteerd met stijgende uitgaven. Tal van oorzaken liggen aan de basis van deze kostenstijging: de demografische evolutie, de groeiende medisch technische mogelijkheden, de opkomst van de defensieve geneeskunde, het overaanbod van medische verstrekkingen, de groeiende IV comfortvraag, de hoge administratiekosten, het Baumol-effect, de prijs - en volumeeffecten en het feit dat er weinig incentives zijn voor goed beheer. Bovendien zijn bepaalde domeinen - zoals de klinische biologie, de medische beeldvorming, de spoedafdeling en de plastische chirurgie - binnen de gezondheidszorg vatbaarder voor ‘overconsumptie’ ten opzichte van andere domeinen. Naast deze ‘overconsumptie’ of onrechtmatig gebruik van het systeem van de ziekteverzekering zijn er nog andere knelpunten onder meer in ziekenhuizen die een probleem scheppen. Responsabilisering van alle actoren binnen de gezondheidszorg is een noodzaak wanneer men kostenbesparende maatregelen wil doorvoeren. Binnen de gezondheidszorg, kadert eveneens de problematiek rond het geneesmiddelenbeleid. Artsen schrijven momenteel nog te veel dure merkgeneesmiddelen voor wanneer er ook geopteerd kan worden voor de goedkopere geneesmiddelen. Uit een verkennende statistische analyse, uitgevoerd in het kader van deze eindverhandeling, kan men bepaalde bevindingen formuleren inzake het voorschrijfgedrag van de huisarts gevestigd in Limburg. Het verkennend onderzoek geeft onder meer aan dat slechts 5,6% van de variantie in het percentage goedkope geneesmiddelen kan verklaard worden door de opgenomen variabelen in het model. Het geslacht van de huisarts heeft geen significante invloed op het percentage voorgeschreven goedkope geneesmiddelen van de Limburgse arts. De leeftijd van de huisarts en de hoeveelheid voorgeschreven geneesmiddelen op jaarbasis zijn wel van significante invloed op het percentage voorgeschreven goedkope geneesmiddelen van de Limburgse huisarts. Deze bevindingen moeten echter met zeer grote voorzichtigheid worden aangenomen aangezien dit onderzoek slechts een eerste stap is in onderzoek naar het voorschrijfgedrag van de huisarts en er tal van beperkingen zijn aan dit onderzoek. Tot slot doet er zich momenteel een verschuiving voor van zorg van de eerste naar de tweede en derde pijler van de ziekteverzekering. De mate waarin deze verandering zich voordoet, is nog niet heel duidelijk.