Het bereiken van de Millenniumdoelstellingen met betrekking tot watervoorziening en sanering : economische aspecten. Gevalstudies : Buenos Aires en Santiago

Abstract

Centraal in deze eindverhandeling staat de onderzoeksvraag: “Hoe kan de Millenniumdoelstelling, ‘Tegen 2015 het aantal mensen zonder duurzame toegang tot veilig drinkwater en sanering halveren’, één van de acht centrale doelstellingen van de Verenigde Naties in de strijd tegen armoede, behaald worden?” In het exploreren van mogelijke praktijkgerichte antwoorden op de onderzoeksvraag ligt de focus op financiële en operationele aspecten van watervoorziening en sanering in ontwikkelingslanden. De behandeling van dit thema wordt gekenmerkt door een veelheid aan aspecten waarmee rekening gehouden dient te worden. Zo is water een levensbelangrijk goed, dit impliceert dus een grote sociale relevantie. De operationele en financiële benadering van het onderwerp houdt in dat economische aspecten behandeld worden, terwijl sociale aspecten niet uit het oog verloren worden. Het eerste deel van deze eindverhandeling is een weerslag van een grondige literatuurstudie met betrekking tot de verschillende deelaspecten van enerzijds de financiering van hervormingen en investeringen, en anderzijds de operationele aspecten van het voorzien van water en sanering in ontwikkelingslanden. De literatuurstudie werd verricht aan de hand van onderzoeksrapporten en wetenschappelijke papers. Als eerste wordt in hoofdstuk twee nagegaan welke investeringsbehoeften geassocieerd worden met het bereiken van de Millenniumdoelstelling met betrekking tot water en sanering. Vervolgens worden mogelijke financieringsbronnen besproken. Het rapport Camdessus vormt een belangrijke basis vermits dit rapport geldt als een neerslag van de heersende opvattingen in de sector. Aangezien dit rapport een top-downbenadering hanteert, wordt ter bevordering van de objectiviteit eveneens een bottom-upbenadering besproken. Bovendien worden financieringsmogelijkheden in enkele specifieke situaties behandeld. Hoofdstuk drie heeft betrekking op de operationele watervoorziening. Alvorens bekeken wordt waarmee rekening dient te worden gehouden bij de watervoorziening en sanering en welke rol verschillende actoren hierin kunnen spelen, wordt een eerder theoretische discussie weergegeven. De uitkomsten van deze discussie kunnen immers een invloed hebben op de verdere behandeling van het thema. De theoretische discussie houdt in dat, aan de hand van argumentatie uit de literatuur en internationale verdragen, nagegaan wordt of water beschouwd dient te worden als een economisch of sociaal, privaat of publiek goed. Vanuit een ander standpunt bekeken wordt eveneens onderzocht of water aangezien dient te worden als een mensenrecht of eerder als een behoefte. Vervolgens wordt een inzicht geleverd in het begrip ‘volledige kostendekking’, als mogelijk onderdeel van hervormingen met als doelstelling het doorbreken van de negatieve operationele toestand van de watervoorziening en sanering in ontwikkelingslanden. Hierbij aansluitend worden de kosten en waarden geassocieerd met water aangehaald. De vraag welke rol de verschillende actoren, voornamelijk overheden en private en publieke bedrijven, dienen te spelen in het bereiken van de Millenniumdoelstelling, vormt een kernvraag in het vierde hoofdstuk. Er wordt geëxploreerd wat precies onder privatisering verstaan dient te worden en er wordt een korte schets van de huidige situatie met betrekking tot privatiseringen aangereikt. Vervolgens wordt de pro- en contra-argumentatie uit de literatuur met betrekking tot deze actuele topic weergegeven en besproken. Bijzondere aandacht wordt besteed aan het efficiëntie-argument. In laatste instantie wordt in dit hoofdstuk nagegaan op welke wijze en onder welke voorwaarden de private sector een bijdrage kan leveren aan het bereiken van de Millenniumdoelstelling, en of een hervorming van de publieke sector in aanmerking komt als alternatieve oplossing. Het tweede deel van deze eindverhandeling bestaat uit twee gevalstudies. Deze gevalstudies kunnen gelden als belangrijke praktijkvoorbeelden waaraan de bevindingen uit de literatuurstudie getoetst kunnen worden. Er werd gekozen om in eerste instantie een situatie van private deelname te bepreken, meer bepaald de concessieovereenkomst met betrekking tot de watervoorziening en sanering in Buenos Aires (Argentinië) (hoofdstuk vijf). Ten tweede werd geopteerd voor de bestudering van een voorbeeld van een alternatief van privatisering, namelijk een hervorming van de publieke sector. Dit is de hervorming die plaatsvond in Santiago (Chili) (hoofdstuk zes). Beide gevallen worden geëvalueerd en vergeleken op basis van beschikbare literatuur. De evaluatie is hoofdzakelijk gebaseerd op drie criteria. Het eerste criterium betreft de mate van uitbreiding van de toegang tot de diensten (cf. het bereiken van de Millenniumdoelstelling) en of deze toegang mogelijk gemaakt wordt aan sociaal aanvaardbare prijzen. Vervolgens wordt bekeken hoe de operator te werk gegaan is bij de uitbreiding van de toegang tot de diensten, dit is de prestatie in termen van efficiëntie. Tenslotte worden de gevalstudies vanuit een kapitalistisch standpunt bekeken, er wordt namelijk nagegaan hoeveel verdiend wordt aan de concessie of de hervorming. Voor de gevalstudie betreffende Buenos Aires werd dit laatste standpunt zeer grondig onderzocht. Met behulp van een sensitiviteitsanalyse werd namelijk getracht een inzicht te scheppen in de kosten- en de opbrengstencomponenten, alsook in de opbrengsten van de concessieovereenkomst zowel vanuit een ex-ante standpunt (bij de aanbesteding) als vanuit de werkelijke situatie. Tot slot worden in hoofdstuk acht enkele belangrijke conclusies getrokken. Ten eerste staat het vast dat omvangrijke investeringen, samen met hervormingen op het operationele vlak, vereist zijn. Verder is het belangrijk dat nagegaan wordt of een volledige kostendekking mogelijk is, al dan niet ondersteund door sociale maatregelen, bijvoorbeeld vanuit overheden, zoals de toepassing van directe subsidies in het geval Santiago. Ten tweede kan geconcludeerd worden dat met privatiseringen voorzichtig omgesprongen dient te worden. De Buenos Aires-concessie illustreert het feit dat private bedrijven zich steeds opportunistisch zullen gedragen. Dit impliceert dat voor de overheid de sleutelverantwoordelijkheid weggelegd is adequaat toezicht op de situatie uit te oefenen in de vorm van het opzetten van een geloofwaardige regulerende instantie. Mits voldoende regulering kunnen private bedrijven toch significante voordelen leveren, vermits ze over expertise en ervaring beschikken. Het dient echter niet over het hoofd gezien te worden dat een hervorming van de publieke sector, zoals geïllustreerd wordt in de gevalstudie betreffende Santiago, een waardig alternatief kan vormen. Water blijft immers een goed met een speciale status, vermits het levensnoodzakelijk en onvervangbaar is. Bij de toepassing van een dergelijke hervorming dient ernaar gestreefd te worden het publieke bedrijf te managen alsof het een privaat bedrijf is. Eventueel kunnen activiteiten die niet als sleutelactiviteiten aanzien worden, uitbesteed worden aan private bedrijven, die over meer expertise beschikken.