Bedrijfseconomische gevolgen van tendensen in de Belgische grafische sector

Abstract

De grafische sector in België heeft enkele turbulente jaren achter de rug. Hij krijgt te maken met belangrijke uitdagingen en bedreigingen. In deze eindverhandeling worden twee grote moeilijkheden voor de grafische sector in België bekeken, namelijk de snelle opeenvolging van nieuwe technologieën en de dreiging van lage loonlanden. Dit gebeurt aan de hand van cijfermateriaal over de grafische sector van de laatste tien jaar en aan de hand van vijftien interviews afgenomen bij bedrijfsleiders en andere bevoorrechte getuigen uit de grafische sector. De probleemstelling in het eerste hoofdstuk leidt tot de volgende centrale onderzoeksvraag: “Welke invloed hebben de snelle opeenvolging van nieuwe technologieën en de hoge loonkost in België en vooral hun combinatie op de structuur en het succes van de Belgische grafische sector?” Deze vraag wordt opgesplitst in een aantal deelvragen. Hierna wordt de werkwijze besproken waarmee er een antwoord gezocht wordt op deze vragen. In hoofdstuk 2 wordt er een korte omschrijving gegeven van de grafische sector in België. De onderzoeksgroep wordt afgebakend tot de bedrijven uit België met Nacebel-codes 22.22 (overige drukkerijen), 22.23 (boekbinden en afwerking), 22.24 (zetwerk en fotogravure) en 22.25 (overige activiteiten verwant aan de drukkerijen). De krantendrukkerijen (22.21) worden niet in de doelgroep opgenomen. Hierna worden de omzet, het aantal ondernemingen, het aantal werknemers en de grootte van de bedrijven beschreven om een beeld te krijgen van de grafische industrie in België. De verschillende productiefases (prepress, drukken en afwerking) van drukwerk worden kort uitgelegd. Na deze bespreking wordt in hoofdstuk 3 de economische toestand van de sector uitgebreid behandeld. De omzet wordt verdeeld onder de drie subsectoren (prepress, drukken, afwerking) en onder de productcategorieën. De daling van de reële omzet sinds 2001, wordt verklaard door de verminderde verkoopprijzen en een stagnatie van het verbruikte papiervolume. De lagere verkoopprijzen zorgen niet voor kleinere verkoopmarges, aangezien de papierprijzen ook naar beneden gegaan zijn. Verder wordt de daling van het aantal II I ondernemingen en van het aantal werknemers bekeken. Het aantal ondernemingen wordt beschreven aan de hand van het aantal werkgevers, verdeeld over de drie subsectoren, en het aantal zelfstandigen. Het zijn vooral de werkgevers in de subsector drukkerijen die erg in aantal verminderd zijn. De werknemers worden eveneens opgesplitst per subsector, maar er wordt ook een indeling gemaakt tussen arbeiders en bedienden. We zien dat het aantal arbeiders spectaculair gedaald is. Om de evolutie van de grootte van de bedrijven te bekijken, wordt de grootte zowel uitgedrukt in de omzet per werkgever als in het aantal werknemers per werkgever. In drukkerijen blijft het aantal werknemers per werkgever ongeveer constant, de omzet per drukkerij neemt wel toe. Ook het aantal faillissementen van de laatste jaren wordt besproken. Hierna worden de balans en de resultatenrekening behandeld. De ratio’s met betrekking tot de exploitatievoorwaarden (verkoopmarge, toegevoegde waarde,…), met betrekking tot de rendabiliteit en met betrekking tot de financiële structuur (liquiditeit, solvabiliteit,…) worden beoordeeld. Over het algemeen zijn de ratio’s de laatste jaren sterk verbeterd. De evolutie van de investeringen is een volgend punt dat aandacht krijgt. Deze wordt bekeken vanaf 1981 om mogelijke cycli te ontdekken. Na twee jaren met een erg lage investeringsgraad, neemt het aantal investeringen in 2004 en 2005 weer toe. Leasing kent een stijgende trend. Als laatste punt bekijken we de evolutie van de import en de export. De in- en uitvoer van België met zijn buurlanden worden uitgebreid besproken. Deze landen zijn immers onze belangrijkste handelspartners. Zo gaat 44% van onze uitvoer naar Frankrijk en 31% naar Nederland. Verder wordt de handel met Zuid-Europese landen (Spanje, Italië, Griekenland en Portugal) beschreven. De invoer naar België vanuit Spanje en Italië is de laatste jaren sterk toegenomen. De invoer vanuit het ex-Oostblok blijft momenteel beperkt. Enkel Polen en Tsjechië kennen een noemenswaardig exportcijfer naar België. De invoer vanuit China stijgt erg snel en bedraagt in 2004 4% van de totale import. In de twee volgende hoofdstukken worden de twee moeilijkheden, namelijk de snelle opeenvolging van nieuwe technologieën en de dreiging van lage loonlanden, beschreven. In hoofdstuk 4 wordt de loonkost vergeleken voor verschillende Europese landen. Hieruit blijkt dat de loonkost in België over het algemeen iets hoger ligt deze van de buurlanden. De IV verschillen tussen België en de landen van Oost-Europa zijn echter enorm. Verder wordt de mening van de bedrijfsleiders hieromtrent weergegeven en wordt er een simulatie voor de toekomst gemaakt van de loonstijgingen voor de verschillende landen. Deze simulatie geeft aan dat in Europa de loonkostverschillen nog tientallen jaren zullen blijven bestaan. Als laatste wordt het percentage van de loonkost in de productiekost berekend. Dit bedraagt 24,5%. In hoofdstuk 5 wordt bekeken of de bedrijven de noodzakelijke investeringen kunnen dragen. Omdat de rendabiliteit erg laag was, hebben bedrijven hun investeringen in 2002 en 2003 uitgesteld. De prijzen van de tweedehandsmachines zijn gedaald en het subsidiesysteem is erg ingewikkeld. Dit maakt het voor de bedrijven moeilijk. Verder bekijken we enkele effecten die de snelle verbeteringen in technologie met zich meebrengen. Allereerst worden bedrijven verplicht de machines vlug te vervangen om de variabele kostprijs van drukwerk zo laag mogelijk te houden. Ten tweede wordt er overcapaciteit gevormd doordat de snelheid van drukpersen vele malen sneller omhooggaat dan dat de markt groeit. De vooruitgang van de technologie leidt tot schaalvoordelen. In hoofdstuk 6 wordt een swot-analyse gemaakt voor de grafische sector in België. De sterktes en zwaktes van de bedrijven uit de grafische industrie in België en de kansen en bedreigingen die uit haar omgeving komen, worden kort aangehaald. Door rekening te houden met de sterke en de zwakke punten van de industrie, kunnen kansen gegrepen worden en kan er een antwoord gevonden worden op de bedreigingen. De belangrijkste conclusie die uit deze swot-analyse komt, is dat Belgische bedrijven zich moeten richten op tijdsgebonden en kwaliteitsvol drukwerk. De laatste drie hoofdstukken beschrijven de structuur van de bedrijven in de grafische nijverheid en hoe deze evolueert. Hoofdstuk 7 handelt over de opdeling van de bedrijven in een prepress, een drukkerij en een afwerking. De voor- en nadelen van een prepress en een afwerking in huis worden opgesomd. Hoofdstuk 8 probeert de grootte van de bedrijven in België te verklaren. De voor- en nadelen die samenhangen met de grootte van een bedrijf, worden besproken evenals de grootte die bedrijven in de toekomst zullen aannemen. V Drukkerijen zullen qua omzet zeker groter worden om van schaalvoordelen te kunnen genieten. In hoofdstuk 9 worden de groeimogelijkheden besproken. Bedrijven kunnen zich specialiseren of globaal blijven werken. Specialisatie doet zich reeds voor in de grafische industrie. Verder kunnen bedrijven samenwerkingsverbanden aangaan. Dit kan tussen bedrijven in België of tussen bedrijven die in verschillende landen gelegen zijn. Sterke samenwerking kan leiden tot fusies. Toch blijven samenwerkingen momenteel nog erg beperkt en oppervlakkig. Fusies zullen daarom maar weinig voorkomen. De mogelijkheid om te verhuizen of om uit te breiden naar het buitenland wordt als laatste punt beoordeeld. Slechts weinig Belgische bedrijven zetten deze stap. De belangrijkste reden hiervoor is de kleine omvang van de bedrijven. In hoofdstuk 10 wordt een algemene conclusie geformuleerd.