Veiligheidsmanagementsystemen in zorginstellingen

Abstract

Gezondheidszorg is niet zonder gevaar. In New York State wordt jaarlijks 3,7% van de gehospitaliseerden geconfronteerd met ongewenste gebeurtenissen. In België is nog niet veel wetenschappelijk onderzoek verricht naar medische incidenten, maar volgens een schatting ondervinden jaarlijks 4000 patiënten schade ten gevolge van de gezondheidszorg. Deze gebeurtenissen dragen grote economische kosten met zich mee. Om de incidenten op een efficiënte manier te vermijden moeten de oorzaken gekend zijn. Deze informatie kan worden verzameld door zorgverleners de gebeurde incidenten te laten registreren en deze te analyseren. In deze eindverhandeling wordt nagegaan hoe op een efficiënte manier incidenten geregistreerd kunnen worden en hoe van deze geleerd kan worden. Het gehele onderzoek gebeurde via een literatuurstudie. Eerst en vooral werd nagegaan wat onder patiëntveiligheid wordt verstaan en hoe incidenten kunnen ontstaan. Hieruit blijkt dat patiëntveiligheid niet enkel te maken heeft met de veiligheid van de handelingen en het systeem, maar dat ook de wetenschap hier invloed op heeft. Het is echter niet mogelijk de wetenschap te beïnvloeden. Patiëntveiligheid draait dus om het optimaliseren van het zorgproces om zo de risico’s op schade te minimaliseren. Zowel de externe omgeving, de organisatiecultuur als de aanwezige uitrusting, de taken en de werkomgeving zijn bepalend bij het ontstaan van risico’s. Indien deze risico’s de voorziene barrières en voorzorgsmaatregelen doorbreken, ontstaan incidenten. Vervolgens worden de onderdelen van een veiligheidsmanagementsysteem (VMS) besproken. Dit systeem geeft richtlijnen voor de risico-inventarisatie, de registratie en de analyse van incidenten en voor de verbetermaatregelen. Hieruit blijkt dat er verschillende manieren van werken mogelijk zijn. Een proactieve analyse stelt verbetermaatregelen voornamelijk op basis van de risicoinventarisatie op. Een reactieve analyse doet dit door gebruik te maken van gemelde incidenten. De zorginstellingen beschikken vervolgens over een ruim gamma aan verbetermaatregelen. De meest effectieve blijkt de ‘forced function’ te zijn. Daarnaast kan de instelling zorgen dat de omgeving verandert zodat de zorgverlener de patiënt moeilijker schade kan toebrengen. Het bepalen van deze verbetermaatregelen kan gebeuren met behulp van het Nolan-verbetermodel. Ten slotte moet de zorginstelling een cultuur van veiligheid en vertrouwen invoeren om de zorgverleners te stimuleren incidenten te melden. Voor een goede invoering van een VMS moet het management ook de nodige financiële middelen vrijmaken en zij moet voldoende aandacht aan dit onderwerp blijven besteden. Hoofdstuk 4 geeft een uiteenzetting over de bescherming van de melder. Een rechtvaardige cultuur waarborgt de bescherming van de melder en heeft respect voor de rechten van de patiënt. Het accent wordt van menselijke fout naar roekeloos gedrag verplaatst. De patiënt beschikt in dit systeem wel nog steeds over de mogelijkheid een strafprocedure tegen de zorgverlener te starten. Dit kan echter niet meer op basis van gemelde incidenten, wel op basis van informatie uit het medisch- en verpleegdossier. Deze bescherming van de melder moet extern worden geregeld. Op 22 maart 2007 kwam een wetsvoorstel voor de oprichting van een no-fault systeem, wat deze bescherming kan waarborgen. In dit voorstel staat dat het in de meeste gevallen niet meer mogelijk is een proces aan te spannen tegen zorgverleners voor de opgelopen schade. De patiënten ontvangen voor de opgelopen schade een vergoeding van een hiervoor speciaal opgericht Fonds. Om een antwoord te vinden op de laatste deelvraag, werd informatie verzameld over het registeren van bijna-incidenten. Hieruit blijkt dat over dit onderwerp verschillende meningen bestaan. Toch gaat de voorkeur meestal uit naar het registreren van deze bijna-incidenten doordat zij veel informatie bevatten. Ten slotte werden twee gevalstudies besproken om een blik op de praktijk te werpen en zo na te gaan of de beschreven theorie ook werkelijk toepasbaar is. Hieruit blijkt dat vele aspecten die in de theorie besproken werden, terugkomen in de praktijk. Uiteraard brachten de zorginstellingen hun eigen, aanvullende opvattingen aan in de systemen.