Combinatie langer werken en mantelzorg. Bevraging bij HR-managers en werkende mantelzorgers

Abstract

De combinatie van mantelzorg en werk is een thema waaraan de overheid de laatste jaren meer aandacht besteedt. Om de sociale zekerheid betaalbaar te houden is er nood aan een toenemende arbeidsparticipatie in België. Door langer werken te stimuleren kan de Lissabon doelstelling, die een gemiddelde activiteitsgraad van 70% tegen 2010 in de EU vooropstelt, mogelijk bereikt worden. De toenemende arbeidsparticipatie van vrouwen en het langer werken, zal er voor zorgen dat er in de toekomst meer werknemers mantelzorg en werk combineren. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat ouderen, vrouwen en laaggeschoolden de belangrijkste groep mantelzorgers vormen (Jacobs en Lodewijckx, 2003). Het doel van deze eindverhandeling is te achterhalen hoe bedrijven werkende mantelzorgers gemotiveerd en inzetbaar kunnen houden. Het onderzoek bestaat uit een literatuurstudie en een praktijkstudie, die uit twee delen bestaat. In de literatuurstudie wordt eerst het begrip mantelzorg omschreven en vervolgens worden de rol, de taken, de gevolgen, vraag en aanbod van mantelzorg en de combinatie van mantelzorg en werk besproken. Verder worden het profiel van de Vlaamse mantelzorger, de maatregelen ter ondersteuning van de werkende mantelzorger en de gevolgen voor de werkgever beschreven. Het eerste deel van de praktijkstudie bestaat uit diepte-interviews met HRmanagers. Hierin wordt nagegaan of HR-managers zicht hebben op het aantal en eventuele problemen van werkende mantelzorgers binnen hun organisatie. Ook wordt nagegaan of en hoe de organisatie er rekening mee houdt. In het tweede deel van de praktijkstudie werden er diepte-interviews afgenomen bij werkende mantelzorgers. Zo kan achterhaald worden hoe zij mantelzorg en werk combineren. Er werd ook een diepte-interview afgenomen met een werkloze ex-mantelzorger. Deze mantelzorgers werden geselecteerd via twee erkende mantelzorgverenigingen namelijk ‘Ons Zorgnetwerk’ en de ‘Werkgroep Thuisverzorgers vzw’ en er vonden voorbereidende gesprekken plaatst met deze verenigingen. In de literatuurstudie wordt een mantelzorger beschreven als: “een persoon die op regelmatige basis extra zorg geeft (bovenop de gewone gangbare zorg) aan een hulpbehoevende persoon uit zijn/haar omgeving, waarbij de zorgverlening voortvloeit uit de sociale relatie die hij/zij heeft met de hulpbehoevende persoon”. Mantelzorg wordt verleend buiten het kader van een georganiseerd vrijwilligerswerk en een hulpverlenend beroep (Dedry, 2001). Uit de literatuurstudie blijkt dat mantelzorg voornamelijk door vrouwen, ouderen en laaggeschoolden wordt verleend. Vooral vrouwen verlenen mantelzorg omdat het van hen eerder wordt verwacht en omdat zij eerder deeltijds werken dan mannen. Ouderen krijgen vaker te maken met een zorgsituatie voor de ouders of de partner en verlenen daarom dikwijls mantelzorg. Bij laaggeschoolden speelt de lage opportuniteitskost van het verlenen van mantelzorg een rol (Jacobs en Lodewijckx, 2003). Verder wordt in de literatuurstudie aangetoond dat veel oudere mantelzorgers momenteel met pensioen zijn of niet werken. Wanneer de pensioensleeftijd in het kader van het generatiepact wordt opgetrokken, zullen er dus meer oudere werknemers zijn die mantelzorg en werk combineren. Daarom is het belangrijk dat deze voldoende ondersteuning krijgen. Om deze reden worden er in de literatuurstudie maatregelen aangehaald die de combinatie kunnen vergemakkelijken. Als bestaande maatregelen worden de Belgische verlofstelsels en thematische verloven besproken. De soepelheid waarmee de bedrijven met deze systemen omgaan, kan bepalen in welke mate de werknemer mantelzorg en werk kan combineren. Vervolgens worden enkele maatregelen vanuit de Vlaamse overheid en de provincies en gemeenten. Ook ondersteuning met betrekking tot de dienstverlening voor mantelzorgers wordt kort beschreven omdat dit ook een invloed heeft op de haalbaarheid van de combinatie mantelzorg en werk. Uit het eerste deel van de praktijkstudie, waarbij interviews met HR-managers werden afgenomen, blijkt dat HR-managers beperkt op de hoogte zijn van het aantal mantelzorgers binnen de organisaties. De meeste HR-managers vinden dat de rol van het bedrijf erin bestaat de werkende mantelzorger te informeren over de bestaande systemen. Indien de organisaties en bedrijven in de toekomst een grotere rol moeten spelen, geven de HRmanagers duidelijk aan dat dit moet kaderen in overleg op een hoger niveau. Bij het tweede deel van de praktijkstudie werden interviews afgenomen met oudere werkende mantelzorgers. De meeste hiervan werken voltijds en zeggen dat dit mogelijk is door: de dienstverlening, de hulp van de familie en de flexibiliteit vanuit het bedrijf. De mantelzorgers die deeltijds werken doen dit vooral omdat ze voor een zwaar zorgbehoevende persoon zorgen en de verzorging veel tijd in beslag neemt. Er wordt aangehaald dat de bestaande systemen niet volstaan om een langdurige zorgsituatie op te vangen en dat de zorgopvang beperkt is. Er wordt geconcludeerd dat ondersteunende maatregelen vanuit de overheid en de bedrijven en ondersteuning via de dienstverlening voor mantelzorgers ervoor kunnen zorgen dat mantelzorg minder concurreert met arbeid. Bedrijven kunnen rekening houden met mantelzorgers door soepeler te zijn met verlofsystemen en in werktijden. Hiervoor is het belangrijk dat er een open sfeer is binnen het bedrijf en dat de werkende mantelzorger eventuele problemen kan melden opdat de mantelzorgsituatie het werk niet negatief zou beïnvloeden. Het is daarom belangrijk dat bedrijven oog hebben voor dit probleem in het kader van leeftijdsbewust personeelsbeleid.