Het nieuwe gemeentedecreet : een aanzet tot krachtigere lokale besturen

Abstract

Elke maatschappij, gemeente, instelling of onderneming heeft behoefte aan rechtsregels. Dergelijke regels zorgen voor orde en rechtvaardigheid in onze maatschappij. We leven echter in een continu veranderende samenleving, vandaar dat deze wetten of regels op geregelde tijdstippen dienen vernieuwd en aangepast te worden. Ook bij de wetgeving voor gemeenten is dit het geval. Verschillende factoren duidden aan dat de Nieuwe Gemeentewet, die dateert van 1988, bijgeschaafd diende te worden. Uit deze behoefte is het Nieuwe Gemeentedecreet ontstaan. Gezien mijn afstudeerrichting Accountancy - Financiering, leek het interessant om na te gaan in welke mate het Nieuwe Gemeentedecreet beantwoordt aan de nieuwe behoeften van de gemeenten op het financiële vlak. Om dit te onderzoeken heb ik een centrale onderzoeksvraag opgesteld die onderzoekt of het Nieuwe Gemeentedecreet adequate oplossingen biedt voor de werking van de boekhouding en de financiën in een gemeente. Deze onderzoeksvraag werd opgesplitst in specifieke deelvragen, die onder meer de veranderingen van het decreet op het financiële gebied proberen in kaart te brengen. Een andere deelvraag onderzoekt in welke hypothesen de personeelsleden van gemeenten op het financiële vlak meer autonomie toegekend krijgen. Deze vragen werden uitgewerkt in een theoretisch luik, dat door een praktijkstudie aan de hand van interviews met waardevolle informatie aangevuld werd: zo werden de gemeenten Tielt-Winge, Diepenbeek en Tervuren bevraagd over de praktische kant van het decreet. Het is een feit dat in het Nieuwe Gemeentedecreet meer vermogen zit om aan de besturen meer autonomie en zelfstandigheid te verlenen. Zo wordt het budgethouderschap concreet uitgewerkt en voorzien van de mogelijkheid tot delegatie aan personeelsleden. Bij deze delegatie werd door de bevraagde gemeentebesturen echter wel opgemerkt dat niet elk personeelslid dergelijke extra verantwoordelijkheid wenselijk vindt of over de benodigde kennis van zaken beschikt. Daarnaast kan de bevoegdheid over de kasverrichtingen verder gedelegeerd worden, waarbij echter dezelfde opmerking gemaakt werd zoals hiervoor aangegeven werd. Daarnaast vergroot het decreet de samenwerking tussen financieel beheerder (de vroegere ontvanger) en gemeentesecretaris, en wel door de dubbele handtekening die vereist is voor girale betalingen. Om dergelijke betalingen te kunnen uitvoeren, is de handtekening van zowel secretaris als financieel beheerder vereist, hierdoor wordt de verrichting vanuit een verschillende invalshoek benaderd. De meningen van de bevraagde gemeenten over dit onderwerp waren verschillend van aard: het bestuur van Diepenbeek vond dat er op dit gebied sprake is van een achteruitgang aangezien het de procedure omslachtig maakt. Tielt-Winge aanschouwde de dubbele handtekening als een positieve maatregel, net als Tervuren, hoewel daar eveneens opgemerkt werd dat de uitwerking ervan minder geslaagd is. In elke gemeente werd opgemerkt dat de verstandhouding tussen financieel beheerder en secretaris in deze context een belangrijke factor is. Een ander pluspunt is dat de financieel beheerder over de mogelijkheid beschikt om voorafgaand een visum te verlenen voor bepaalde financiële verbintenissen: hierdoor wordt hij nauwer bij het financieel beheer betrokken. Daarnaast zijn de controlemogelijkheden op de werking van het bestuur in vergelijking met de Nieuwe Gemeentewet grondig uitgebreid: zo werden het intern controlesysteem (ICS) en de externe auditcommissie ingevoerd. Beide controlemechanismen waren in de Nieuwe Gemeentewet niet ingeschreven. Het Nieuwe Gemeentedecreet schenkt veel aandacht aan samenwerking en verbondenheid tussen de bestuursleden. Dit blijkt uit de verschillende nieuwe kanalen die tot doel hebben de coöperatie en de band tussen de personeelsleden onderling te versterken. Het decreet voorziet daarom in deze context in een managementteam en in een afsprakennota, die door het decreet zijn opgelegd. Het managementteam wordt gebruikt om meer overleg tussen de bestuursleden mogelijk te maken en zo een goede en efficiënte samenwerking te verzekeren. Onder meer om die reden werd het team in elke bevraagde gemeente als een positief nieuw begrip ervaren. Het feit dat er geen maximum staat op het aantal leden in het team werd echter in elke gemeente als een te grote vrijheid aanzien. Het is inderdaad zo dat te veel leden in het team het onderling overleg kan bemoeilijken, in feite is dit echter de eigen verantwoordelijkheid van de gemeenten. De afsprakennota die de manier van samenwerking tracht te bevorderen, is een tweede nieuw gegeven in het decreet. Het kan aanzien worden als een samenwerkingsmodel waarin afspraken tussen politiek en administratie vastgelegd worden. In elke bevraagde gemeente werd deze nieuwigheid positief onthaald, daar het bestuur een document ter beschikking heeft waarop zowel bestuursleden als ondergeschikten kunnen terugvallen. De bepalingen van het Nieuwe Gemeentedecreet in de praktijk implementeren is in sommige gevallen echter geen sinecure. Zo is het beschikbare personeel in een gemeentebestuur hierbij een erg belangrijke factor. Het ontwerpen van een intern controlesysteem is immers een tijdrovende zaak aangezien verschillende belangrijke variabelen beter gecontroleerd moeten worden dan andere. In elke bevraagde gemeente werd opgemerkt dat de inwerkingtreding van sommige artikels zorgen baart. Op het moment dat deze eindverhandeling geschreven werd (september - mei 2007), bestond er met name over een aanzienlijk aantal artikels onduidelijkheid over de datum van inwerkingtreding. Voorbeelden hiervan zijn de strategische meerjarenplanning en de meeste bepalingen betreffende de externe auditcommissie. Gedurende het schrijven van deze eindverhandeling heb ik deze onduidelijkheid zelf kunnen ervaren. Om de inwerkingtreding vlot te laten verlopen, heeft Minister Marino Keulen voor bepaalde artikels een overgangsmaatregel voorzien. Dit impliceert dat onder meer de ingebruikneming van het managementteam en het opstarten van het ICS uitgesteld kunnen worden tot 1 oktober 2007. De vraag is echter of deze maatregel voldoende is om elk gemeentebestuur de kans te geven om alle in werking getreden bepalingen van het decreet volledig te kunnen implementeren. Samenvattend kan gesteld worden dat, ondanks enkele tekortkomingen, het Nieuwe Gemeentedecreet een aanzet is tot krachtigere lokale besturen. Op het gebied van financiën is er in het algemeen vooruitgang te bemerken ten opzichte van de bepalingen die destijds ingeschreven werden in de Nieuwe Gemeentewet. Daarnaast biedt de analytische boekhouding die gemeenten dienen te voeren, een beter beeld van de werkelijke kosten.