Migratieplan voor de overstap naar vrije software in scholen

Abstract

Er is in het verleden reeds de nodige aandacht besteed aan vrije software – software waarvan de broncode gedeeld wordt met de gebruikers - in het onderwijs. Zo was er in 2005 een sensibiliseringscampagne door de overheid om het nut en de mogelijkheden van het gebruik van vrije software in het onderwijs te benadrukken. Vrije software kan een school verschillende voordelen bieden. Zo is de lagere kostprijs een belangrijk motief voor scholen om over te schakelen. Men moet voor het gebruik van vrije software immers geen licentiekosten betalen en bovendien maakt vrije software het gebruik van oudere hardware mogelijk. Een ander voordeel is dat men toegang heeft tot de broncode, waardoor het programma gemakkelijker aangepast kan worden aan de noden van de gebruiker. Daarnaast maakt vrije software meestal gebruik van open standaarden en sluiten de waarden van vrije software aan bij de waarden van het onderwijs, namelijk kennis delen met anderen. Enkele nadelen zijn dat er weinig Nederlandstalig didactisch materiaal ter beschikking is en dat het soms moeilijk is een goed vrij alternatief te vinden voor vakspecifieke software. Ondanks de vele voordelen is vrije software echter nog steeds niet doorgebroken in het onderwijs. Daarom wordt in deze thesis uitgezocht op welke manier een school het best kan overschakelen naar vrije software. Er wordt hierbij een migratieplan opgesteld dat scholen zou kunnen helpen bij een overschakeling. Vertrekkende van bestaande migratieplannen, geschreven voor bedrijven, is er in een eerste fase een initieel migratieplan ontwikkeld voor scholen. In dit plan wordt voorgesteld om in een eerste stap data te verzamelen en een planning op te stellen voor de eigenlijke overschakeling. Hierbij wordt aangeraden eerst het bestaande systeem te inventariseren, daarna te verkennen welke alternatieven er zijn, en tot slot te bepalen op welke manier de overschakeling zal verlopen. Dit laatste houdt in dat men op voorhand bepaalt in welke fasen men zal overschakelen. Een tweede stap in het migratieplan is het verantwoorden van het plan en berekening van de kosten die ermee gepaard zullen gaan. De derde stap bestaat uit een testfase waarin men de software en het systeem uittest. Er wordt aangeraden dat dit gebeurt door ervaren computergebruikers omdat zij beter in staat zijn om het programma uitvoerig uit te testen. De vierde stap is de uitvoering van het plan. Hier wordt voorgesteld om de gebruikers zo snel mogelijk bij de overschakeling te betrekken en hen voldoende te informeren en op te leiden. Het opzetten van een helpdesk of website waar men terecht kan met vragen en problemen kan hierbij helpen. Als laatste stap wordt aangegeven om na de uitvoering van het plan het resultaat te vergelijken met wat men vooropgesteld had. Dit houdt in dat men nagaat of de doelstellingen bereikt zijn en of er nog punten bijgeschaafd moeten worden. Vertrekkende van het initiële migratieplan, werden in een tweede fase scholen bevraagd die reeds een gehele of gedeeltelijke overstap naar vrije software gemaakt hebben. Er was één school die een volledige overschakeling gemaakt heeft, de andere scholen zijn slechts gedeeltelijk overgeschakeld. Uit de bevraging bleek dat de meeste scholen, afhankelijk van in hoeverre zij vrije software gebruiken, gemigreerd zijn in verschillende fasen. Ze zijn geleidelijk aan meer vrije software gaan gebruiken. Bij het kiezen van deze software hebben ze vooral rekening gehouden met de gebruiksvriendelijkheid, taal, en of de vooropgestelde doelstellingen kunnen bereikt worden door middel van de software. Een aantal ICT-coördinatoren raden aan om eerst op de servers vrije software te gebruiken, en daarna op de desktops. Veranderingen op de server beïnvloeden de gebruikers immers niet. Wat betreft de desktops gebruikte men initieel meestal enkele vrije toepassingen naast de bestaande propriëtaire toepassingen. Vervolgens hebben enkele scholen dan het vrije besturingssysteem Linux geïnstalleerd op een aantal computers. Men heeft de Windows computers behouden voor de toepassingen waarvoor men geen vrij alternatief vond, of voor Windows toepassingen die men nodig acht in de opleiding. Bovendien is het voor leerkrachten gemakkelijker als zij nog kunnen terugvallen op Windows. De meeste scholen hebben, zoals voorgesteld in de tweede stap van het migratieplan, op voorhand de besparing berekend. De lage kostprijs was immers een belangrijk motief om over te schakelen naar vrije software. In het migratieplan stelt men dat in een derde stap de software en systemen op voorhand uitgetest moeten worden. Voordat men de software in gebruik genomen heeft, hebben de meeste ondervraagde ICT-coördinatoren de software dan ook zelf uitgetest of laten testen door enkele ervaren collega's. Bovendien gebruiken sommige scholen Linux computers naast de Windows computers, wat ook als test kan dienen. Tot slot geven de ondervraagde ICT-coördinatoren aan dat het belangrijk is om ervoor te zorgen dat de leerkrachten willen meewerken bij de uitvoering van het plan. Voor vragen en problemen kunnen zij meestal terecht bij de ICT-coördinator zelf. Naast het bevragen van scholen, zijn er ook interviews afgenomen van experten in het gebied van vrije software. Zij stellen dat in de eerste plaats het beleid zal moeten aangepast worden, voordat een migratie in scholen echt kan doorbreken. Leerkrachten zullen meer gemotiveerd moeten worden om mee te werken, en ICT-coördinatoren zullen beter opgeleid moeten worden. Wanneer er geen wil is om over te schakelen, zal een migratie immers uitblijven. Een ‘faciliterende instelling’ die scholen advies geeft over software en die hen technische ondersteuning biedt, zou een oplossing kunnen zijn. In een laatste fase werd het migratieplan bijgewerkt. De initiële stappen werden behouden, maar werden aangevuld aan de hand van de hand van bovenstaande ervaringen en getuigenissen. Het zwaartepunt bij een overschakeling ligt bij de eerste stap, nl. verzamelen van data en opstellen van een planning. Hier gaat het immers om de eigenlijke overschakeling. Hier wordt aangeraden om eerst de servers over te schakelen en daarna de desktops. Voor de desktops kan men best eerst een aantal vrije toepassingen naast de bestaande propriëtaire toepassingen gebruiken. Daarna kan men dan overwegen om Linux als besturingssysteem te gebruiken. Wat betreft de overige stappen uit het migratieplan, kwamen de ervaringen van scholen overeen met wat men in het plan voorstelt. Ook deze stappen zijn verder aangevuld met bovenstaande ervaringen. Het resultaat is een aangepast migratieplan dat scholen zou kunnen helpen bij een overschakeling naar vrije software.