in absence

Abstract

Concepttekst expo In Absence – MAD Gallery, 20 april tot 11 mei

In Absence is een expo over rouw, (kunst)objecten en beeldende kunst. De tentoonstelling zal dialogen creëren tussen (alledaagse) objecten en beeldende kunst enerzijds, en tussen historische rouwtradities en hedendaagse verbeeldingen anderzijds.

Het vertrekpunt is de bijzondere relatie die er bestaat tussen rouw en objecten. Wanneer iemand sterft, krijgt het rouwproces voor de nabestaanden vaak concrete vorm in de omgang met voorwerpen die ooit van de overleden persoon waren. Nabestaanden zullen moeten beslissen welke van de gemiddeld 10 000 voorwerpen die we bezitten, betekenisvol zijn en gekoesterd worden als een tastbaar iets dat de geliefde nog in zekere zin aanwezig stelt. Dit werd heel concreet voor Karen Wuytens, ontwerper en docent aan PXL-MAD, toen ze in 2015 haar man verloor aan bijnierschorskanker. Het heroriënteerde haar praktijk als ontwerper en artistiek onderzoeker. Zo herinterpreteerde ze met haar Conversation cups, in samenwerking met Studio Pieter Stockmans, de tradities van het rouwservies en de koffietafel, een ontwerp waarmee ze uitnodigde om in gesprek te gaan bij een verlies en waar ze de BKRK-award ‘smaak en beleving’ in de wacht sleepte. Vanuit dezelfde gedachte dat verlies gedeeld moet worden, schreef Karen ook Voor altijd, een boek waarin ze vijf moeders die een geliefde verloren hun relaas laat doen.

Dit onderzoek was de aanleiding om vanuit de onderzoeksgroep MANUFrACTURE een tentoonstelling rond rouw, objecten en kunst te organiseren. De titel ‘In Absence’ verwijst naar de paradoxale rol die objecten kunnen spelen in een rouwproces: objecten kunnen de afwezigheid van een gestorven geliefde pijnlijk voelbaar maken, maar als een metonymie tegelijk die persoon terug oproepen. Voorwerpen die tot dan toe nagenoeg onzichtbaar waren in hun vanzelfsprekendheid, bekijken we plots met nieuwe ogen. Daarnaast zijn er de specifieke voorwerpen die, vaak gelinkt aan tradities en rituelen, in onze cultuur die het rouwproces begeleiden. Denk aan bidprentjes, het dragen van rouwkleding en rouwjuwelen, het gebruik van een rouwservies in huishoudens die een gezinslid verloren,…

Wat dergelijke historische objecten en de bijhorende rituelen zeer concreet voelbaar maken, is hoeveel rouwen te maken heeft met vormgeving – en precies dat zal de rode draad van de expo zijn. Een sterfgeval of een andere intense vorm van verlies kan de structuur van een leven aan diggelen slaan. Daarna begint er een ontwerpproces op existentieel niveau: er moet een ritme hervonden, een woonruimte herschikt, een identiteit hertekend worden. In objecten en kunst die rond rouw en verlies gecreëerd worden, zie je aspecten van die processen weerspiegeld. Wat zeggen de formele plooien van een rouwmantel over het zoeken naar houvast, wat zegt de delicate transparantie van een rouwsluier over mentaal isolement? Hoe brengt de geur van koffie ons terug bij de wereld, hoe roept de geur van wierook een andere werkelijkheid op? Hoe brengt een dodenportret de herinnering van een geliefde tot leven en tot rust? Wat zegt de glans van een gitten ketting of de esthetisering van een dansend skelet over de mogelijkheid waarheid met troost te verzoenen, om de dood in een beeld te vatten dat – met de woorden van Philip Larkin – tegelijk not untrue and not unkind is? En hoe kan beeldende kunst vandaag de rijke historische beeldtaal rond dood en verlies – van bloemen en kaarsen tot de dodendans of de pietà – benutten en transformeren tot iets dat nog steeds recht kan doen aan de vele aspecten van individuele of collectieve rouw?

In Absence heeft niet de bedoeling een historisch overzicht te bieden van begrafenis- en rouwcultuur, al streeft de expo wel naar coherentie en historische contextualisering. Wat de expo vooral wil doen, is een gedeelde ruimte creëren waarin er genuanceerd en vernieuwend over rouw en verlies gereflecteerd en gecommuniceerd kan worden. Want hoe universeel die thema’s ook zijn, ze worden in onze samenleving maar al te vaak weggedrukt of al te eenvoudig voorgesteld. Kunst kan een belangrijke rol spelen in het hervinden van een rijke, gelaagde taal om rouw uit te drukken en te beleven.

Naast en rond de expo zullen er ook verschillende activiteiten worden georganiseerd in samenwerking met partnervereniging Sereni. Samen zorgden ze voor een gevarieerd aanbod gaande van het optekenen van verliesverhalen door Postbus 00/00/00, tot lezingen van zowel experten uit het zorgwerkveld als deelnemende kunstenaars (bv. Tesse Kerre, hematoloog en auteur van het boek ‘kunst op voorschrift’ in dialoog met Luk Lambrecht).