De rechterlijke onpartijdigheid is niet steeds wat ze lijkt. Een historische en prospectieve analyse over de grens tussen objectieve en subjectieve onpartijdigheid.

Abstract

Het Engelse adagium "justice must not only be done, but also be seen to be done" klinkt iedereen bekend in de oren. Dit artikel staat stil bij de invulling van het begrip "rechterlijke onpartijdigheid". Na een begripsomschrijving en analyse van het wettelijk kader, gaan we dieper in op de invulling van dit begrip doorheen de rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Zo bestuderen we de mijlpaalarresten in verband met het onderscheid tussen subjectieve en objectieve onpartijdigheid. Vervolgens spitsen we ons toe op een aantal criteria ter beoordeling van de objectieve onpartijdigheid, zoals onder meer de aanwezigheid van lekenrechters en allerlei cumuls in hoofde van de rechter. Alles wijst erop dat het Europees Hof met het arrest KYPRIANOU tegen Cyprus van 15 december 2005 het klassieke onderscheid tussen subjectieve en objectieve onpartijdigheid aan het schuiven heeft gebracht. We gaan de reikwijdte van dit arrest na en bespreken eveneens de gevolgen die dit arrest heeft voor de rechtspraak van het Europees Hof en de Belgische rechtsorde. Wat dit laatste betreft, onderzoeken we kritisch de invulling van het onpartijdigheidsbegrip door het Belgische Hof van Cassatie.

La maxime anglaise "justice must not only be done, but also be seen to be done" est connue dans le monde entier. L'article ci-dessous s'interroge sur la signification du terme "impartialité judiciaire". Après une définition et une analyse du cadre légal, nous nous concentrerons sur ce concept à travers la jurisprudence de la Cour Européenne des Droit de l'Homme. Ainsi nous étudierons aussi les arrêts de principe concernant la distinction entre l'impartialité objective et subjective. Ensuite, nous porterons notre attention sur un certain nombre de critères afin d'évaluer l'impartialité objective, comme, par exemple, la présence de juges non professionnels et tous genres de cumuls dans le juge. Tous semble indiquer que la Cour Européenne, dans l'arrêt KYPRIANOU contre Chypre du 15 décembre 2005, a bousculé la distinction classique entre impartialité objective et subjective. Nous étudierons le champ d'application de cette décision et discuterons également l'impact de cette décision sur la juridiction de la Cour Europeénne et de la jurisprudence belge. En ce qui concerne cette dernière, nous jetterons un regard critique sur la définition de la notion d'impartialité par la Cour de Cassation belge.