Verkeersongevallen in de media - Een analyse van de selectie en rapportering van verkeersongevallen in het Vlaamse nieuws

Abstract

De media zijn een belangrijke bron van actuele informatie in de maatschappij en vervullen een belangrijke rol in hoe mensen de maatschappij percipiëren. Over welke gebeurtenissen de media rapporteren en op welke manier ze dit doen wordt echter in belangrijke mate gedreven vanuit economische belangen, waardoor de mediaberichtgeving niet noodzakelijk een representatieve weergave geeft van de realiteit. Wanneer er systematische vertekeningen zitten in de mediaberichtgeving rond verkeersongevallen, kan dat de publieke perceptie en de attitudes ten opzichte van de verkeersveiligheidsproblematiek beïnvloeden. In tegenstelling tot andere domeinen van mediarapportering, bestaat er over de mediarapportering van verkeersongevallen weinig onderzoek. We hebben dus weinig zicht op de manier waarop de media rapporteren over verkeersongevallen, en dus ook niet op de eventuele invloed ervan op de percepties en gedragingen van de mensen. De doelstelling van dit onderzoek is om beter zicht te krijgen op welke verkeersongevallen in de media gerapporteerd worden, en welke inhoudelijke elementen in de berichtgeving aan bod komen. Hiervoor werd een link gelegd tussen het Nieuwsarchief TV, dat alle nieuwsitems van het 19-uurjournaal van VRT en VTM bevat, en de letselongevallendatabase waarin alle verkeerongevallen met gewonden zijn opgenomen die plaatsvonden op de openbare weg in Vlaanderen. Het onderzoek focust op alle nieuwsitems van de periode 2006-2012. De inhoud van de mediaberichten werd verzameld aan de hand van een gestructureerd codeboek. Op basis van de inhoud van het nieuwsbericht werd het bijbehorende letselongeval in de ongevallendatabase geselecteerd. Op basis van de gekoppelde database analyseren we welke objectieve kenmerken van de verkeersongevallen een invloed hebben op de kans dat het ongeval in de media wordt gerapporteerd. Aan de hand van logistische regressiemodellen identificeert het onderzoek variabelen die de kans beïnvloeden dat het ongeval in de media komt. Beschrijvende statistieken geven de inhoud van de nieuwsberichtgeving weer. Er werden vijf soorten ongevalskenmerken geïdentificeerd die een invloed hebben op de kans dat een verkeersongeval in de media gerapporteerd wordt. Deze karakteristieken relateren aan de ernst van het ongeval, het tijdstip waarop het ongeval plaatsvindt, de plaats van het ongeval, de persoonskenmerken van slachtoffers en de betrokken types weggebruikers. Dit geeft aan dat het aantal en de aard van de gerapporteerde ongevallen in de media niet altijd een precieze afspiegeling is van de werkelijkheid. Hoe ernstiger het ongeval, hoe groter de kans dat het in de media komt: ongevallen met meerdere of dodelijke slachtoffers hebben een hogere kans om in de media te komen dan andere ongevallen. Significante variaties in de kans van een ongeval om in de media te komen worden waargenomen in termen van het jaar en de maand waarin het ongeval plaatsvindt. Ongevallen tijdens weekdagen komen over het algemeen minder in de media dan ongevallen tijdens het weekend. De provincie waarin het ongeval plaatsvindt heeft ook een invloed op de kans dat het gerapporteerd wordt in de media. Ongevallen op autosnelwegen worden significant vaker gerapporteerd in de media dan ongevallen buiten de autosnelwegen. Voor wat betreft de leeftijd van de slachtoffers, is er een duidelijke tendens dat ongevallen met jonge slachtoffers/verkeersdoden een significant hogere kans hebben om in de media te komen. Ongevallen waarbij vrouwelijke dodelijke slachtoffers vallen blijken ook een hogere kans te hebben om in de media gerapporteerd te worden. Voor wat betreft de betrokken weggebruikers, zien we dat ongevallen waarbij een bus betrokken is significant vaker in de mediaberichtgeving komen, terwijl ongevallen met motorfietsen significant minder aan bod komen. Sommige modellen duiden ook op een lagere kans op mediaberichtgeving voor ongevallen met bromfietsers, en een hogere kans om in de media te komen voor ongevallen met vrachtwagens. Uit de inhoudelijke analyses van de nieuwsitems blijkt dat VTM in de onderzoeksperiode systematisch meer aandacht aan verkeersongevallen besteedde dan VRT. VTM berichtte niet enkel vaker over verkeersongevallen, maar berichtte ook langer per nieuwsitem. De berichtgeving over verkeersongevallen is, ongeacht de zender, vaak heel feitelijk en eenduidig waardoor de meeste ongevallen slechts eenmalig aan bod komen in de media. Weinig ongevallen groeien dus uit tot ‘mediahypes’ met meerdere nieuwsberichten. Ook al is de duurtijd van een nieuwsitem over een verkeersongeval gemiddeld korter dan een gemiddeld nieuwsitem (ongeacht het thema), wel wordt er in drie vierde van de nieuwsitems ruimte gemaakt voor een quote van minstens één persoon. Ooggetuigen en voxpops kwamen het vaakst aan het woord in de berichtgeving over ongevallen. Die personen komen in het nieuws aan bod in hun hoedanigheid als getuige of geven hun mening, en geven vaak een emotionele dimensie aan het nieuwsitem. De tweede groep van personen die in items over verkeersongevallen het vaakst aan het woord komen zijn de officiële instanties die feitelijke informatie over het ongeval kunnen geven: politie, brandweer en medici. Eén op vijf nieuwsitems over ongevallen in het nieuws rapporteerde dat het ongeval een file of vertraging van het openbaar vervoer veroorzaakte. In één op de tien gerapporteerde ongevallen is er sprake van vluchtmisdrijf. Een heel aantal factoren kunnen een impact hebben op het voorvallen van een ongeval. VRT en VTM vermeldden in 54% van de nieuwsitems factoren die een rol speelden bij een ongeval. Het vaakst worden gedragsfactoren vermeld zoals een te hoge snelheid en dronkenschap achter het stuur. Het valt op dat het televisienieuws nauwelijks aandacht besteedt aan het gebruik (of niet gebruik) van veiligheidssystemen zoals het dragen van een veiligheidsgordel of valhelm. Wat de vermelding van de letselernst van de betrokkenen betreft, weten we op basis van de nieuwsselectieanalyse dat de media een vertekend beeld weergeven van de werkelijkheid. Welk beeld geven de media dan? Ook al zijn er in realiteit minder dodelijke verkeersslachtoffers dan zwaar- en lichtgewonden, toch rapporteerden de nieuwsmedia veel vaker verkeersongevallen met dodelijke slachtoffers. Eén op de zes nieuwsitems vermeldde minstens één dodelijk slachtoffer. Wat de privacy van de betrokkenen betreft, zien we dat 93% van de betrokkenen anoniem blijft: er wordt geen informatie over de naam meegegeven en ze komen niet in beeld. Deze bevindingen geven aan dat een aantal significante vertekeningen aanwezig zijn in de mediaberichtgeving van ongevallen. Dit kan een vertekende perceptie creëren rond het maatschappelijke probleem van verkeersveiligheid, hetgeen dan weer zou kunnen leiden tot ongunstige effecten op het gedrag van mensen.