De effecten van intra-Europese migratie op de Belgische arbeidsmarkt: de migratie van hoogopgeleiden binnen de EU.

Abstract

In deze bijdrage geven we een overzicht van het bestaande onderzoek omtrent hoogopgeleide intra-Europese arbeidsmigratie met bijzondere aandacht voor de Belgische en de Vlaamse context. We beginnen met een toelichting van de beleidscontext op Europees, Belgisch en Vlaams niveau. Enerzijds is er het optimisme van de Europese beleidsmakers die intra-Europese arbeidsmigratie als instrument zien om onder andere de Europese jeugdwerkloosheid terug te dringen en de werkzaamheidsgraad in de EU te verhogen. Daartegenover staan de lidstaten, die doorgaans terughoudender staan tegenover intra-Europese arbeidsmigratie en enkel in beperkte mate hierop inzetten, zoals in een recent project waarin de VDAB Vlaamse bedrijven uitnodigt om deel te nemen aan jobbeurzen in Zuid-Europese landen om knelpuntvacatures te vullen. In het vervolg bespreken we de vraag of intra-Europese arbeidsmigratie kan zorgen voor een betere afstemming tussen enerzijds de vraag naar hooggeschoolde arbeid van de lidstaatarbeidsmarkten en anderzijds het aanbod door intra-Europese arbeidsmigratie. De vraagkant van de Europese arbeidsmarkt is vaak gekenmerkt door een “war for talent” voor bepaalde hooggeschoolde profielen. Soms wordt deze competitie om gegeerde profielen echter ook als voorwendsel gebruikt om alternatieven zoals loonsverhogingen of verbetering van de arbeidsomstandigheden te omzeilen. De aanbodkant door arbeidsmigratie is divers maar onder invloed van de economische crisis stijgt het opleidingsniveau van de intra-Europese arbeidsmigranten. Vooral Zuid-Europese arbeidsmigranten beschikken in toenemende mate over hoge kwalificaties. Wanneer we vraag- en aanbodkant naast elkaar leggen, wordt duidelijk dat intra-Europese arbeidsmigratie van hoogopgeleiden niet kan beantwoorden aan de hoge verwachtingen. Het fenomeen van de intra-Europese arbeidsmigratie is vandaag kwantitatief gezien te klein om daadwerkelijk een oplossing te bieden voor de Europese werkloosheid, en er is een onvoldoende kwalitatieve matching tussen de profielen van de huidige intra-Europese arbeidsmigranten en de noden van de lidstaatarbeidsmarkten. In het licht van deze beperkingen lijkt de huidige intra-Europese arbeidsmigratie niet geschikt als hoofdbeleidsstrategie om de werkloosheid op de nationale arbeidsmarkten terug te dringen. Ze kan mogelijkerwijs echter wél een (beperkt) antwoord bieden op specifieke noden van bedrijven aan de ene kant en van EU-burgers aan de andere kant, met name door tewerkstelling te bevorderen in hooggeschoolde en technische (knelpunt)functies. We identificeren ook een aantal beleidsgerelateerde aandachtspunten die de effectiviteit van intra-Europese arbeidsmigratie van hoogopgeleiden als beleidsinstrument belemmeren, met name bij de afstemming van migratie- en arbeidsmarktbeleid en bij de bescherming van arbeidsmigranten. Tenslotte bespreken we welke impact de economische crisis zal (blijven) hebben voor de migratie van hoogopgeleiden binnen Europa. Doordat de EU-lidstaten in ongelijke mate getroffen zijn door de economische crisis, groeit de kloof tussen de lidstaateconomieën en hun respectievelijke arbeidsmarkten. Het verschil in opportuniteiten dat hierdoor ontstaat heeft rechtstreekse gevolgen voor intra-Europese arbeidsmigratie, voor beleidsmakers en voor toekomstig onderzoek.