Het open kerkgebouw: Heden, verleden en toekomst van het kerkgebouw in Vlaanderen

Abstract

Vlaanderen staat bekend als ‘een landschap van kerken’. Vandaag staan vele van die kerken bijna leeg en zijn de deuren ervan bijna altijd gesloten. Hoe komt dat? Waar is ‘het rijke Roomse leven’ heen dat nog zoveel huidige senioren in hun jeugd hebben gekend? De kerk stond niet alleen in de meeste dorpen in het midden. Het leven en denken van mensen speelden zich ook af in het kerkgebouw, van de wieg tot het graf. Het is wellicht uniek in de geschiedenis dat in het leven van één generatie zich zo een culturele aardverschuiving heeft voorgedaan. Van die omwenteling is de gesloten parochiekerk vandaag het zichtbare en veelzeggende teken. Het gouden tijdperk van het kerkgebouw is definitief voorbij, maar het is wel blijven staan. Blijven de kerkgangers weg, het kerkgebouw zelf biedt weerstand. Het laat zich niet wegduwen, ook al staat het nu in veel dorpen als het ware in de weg. Het boek Het open kerkgebouw baant de weg om het publieke debat in Vlaanderen over de toekomst van het kerkgebouw, in het bijzonder van de talrijke parochiekerken, te stofferen. Het trekt daarbij het debat open door met diverse invalshoeken rekening te houden. Via het blikveld van het kerkgebouw zelf kijken de auteurs eerst achterom; ze willen de huidige situatie beter begrijpen. Ze laten zien dat Vlaanderen op het gebied van kerkgebouwen een unieke situatie kent. Daarna ontwerpen de auteurs een constructieve visie om vanuit een onderzoekshouding te komen tot een intense samenwerking van alle actoren die kunnen werken aan een langtermijnvisie voor een nieuwe toekomst van het kerkgebouw. Daarbij nemen de auteurs het gegeven van de democratische samenleving in opbouw helemaal ernstig, evenals de creatieve rol die kennis en inzicht in die samenleving kunnen spelen. Voor het eerst stellen ze in Vlaanderen voor een breed, intellectueel publiek en alle betrokkenen bij het kerkenprobleem, de visie voor van de Actor Netwerk Theory. Ze betrekken die op het gegeven van het kerkgebouw. Die visie is geen vrijblijvend theoretisch bedrijf. De auteurs deden ook al uniek veldonderzoek in Vlaanderen rond het kerkgebouw. Ze testten de visie eerst uit in Schulen en operationaliseerden ze in Kortessem in opdracht van het Centraal Kerkbestuur. Ze verwerken hun onderzoekservaringen in het boek. Van wie hangt de toekomst van de kerkgebouwen in Vlaanderen af? Van de publieke overheden? Van de kerkelijke overheid? Of van de lokale burgers en resterende kerkgangers? Of van hen allemaal? Het zou een gemiste historisch kans zijn om het kerkenprobleem in Vlaanderen alleen nog maar in economische termen te bespreken en op te lossen vanuit een loutere besparingslogica. Om die historische kans niet te missen, hebben de auteurs hun uniek onderzoek uitgebouwd en het boek geschreven ter ondersteuning van al wie, van hoog tot laag, het kerkenprobleem ter harte neemt.