Het verbod op het heffen van octrooibelastingen: de casus van belastingen op groeven

Abstract

Het octrooiverbod is meer dan 150 jaar oud maar speelt nog steeds een belangrijke rol in de lokale fiscaliteit. Het verbod ligt vervat in de wet van 18 juli 18601 en verbiedt gemeenten en provincies om octrooibelastingen in te voeren. Octrooibelastingen zijn indirecte belastingen naar aanleiding van de invoer, uitvoer, doorvoer, opslag, productie en ontginning van goederen in de gemeente of de provincie.2 Al snel na invoering van het verbod rees de vraag in welke mate gemeentelijke of provinciale belastingen op productie en ontginning nog verenigbaar waren met dit octrooiverbod.3 Wanneer het een directe belasting (i.e. een belasting op een duurzame toestand) op productie of ontginning betrof, bestond er geen probleem. De wet van 18 juli 1860 verbiedt namelijk enkel een indirecte belasting (i.e. een belasting op handelingen of feiten van voorbijgaande aard) op productie en ontginning. Het probleem ontstond wanneer gemeenten en provincies een duurzame professionele activiteit belastten (kenmerkend voor directe belastingen) maar het bedrag daarvan bepaalden in functie van de hoeveelheid geproduceerde of ontgonnen goederen (kenmerkend voor indirecte belastingen).4 Hierdoor verkreeg de belasting een hybride karakter. De vraag of hier nu sprake was van een toegelaten directe belasting, dan wel een verboden indirecte (octrooi)belasting, was niet eenvoudig te beantwoorden. Het antwoord werd doorheen de jaren op verschillende manieren ingevuld in de rechtspraak. Vanaf 2011 werden een reeks arresten en vonnissen5 geveld die de discussie weer deden oplaaien.6 De vraag blijft welke criteria gelden voor het onderscheid tussen een toegelaten directe belasting op ontginning of productie en een verboden indirecte (octrooi)belasting op deze activiteiten. De discussie heeft vooral betrekking op gemeentebelastingen op groeven. Deze belastingen belasten namelijk de exploitatie van een groeve, maar worden in bepaalde gevallen berekend in functie van de hoeveelheid ontgonnen goederen. De bijdrage toetst in welke mate belastingen op groeven, in het licht van de evolutie in de rechtspraak vanaf 2011, verenigbaar zijn met het octrooiverbod.