Energieregulatoren in België: de rol van het parlement en de regering

Abstract

Het EU-recht vereist dat een toezichthouder binnen de energiesector onafhankelijk is van alle marktpartijen. Dat geldt ook voor de politiek. Het zogenoemde 'Clean Energy Package' versterkt deze onafhankelijkheidsver-eisten nog verder. In België, maar ook in Nederland, rij-zen er vaak discussies over hoe ver deze onaf-hankelijkheid mag gaan, en hoe een politiek onafhanke-lijke regulator zich verhoudt tot de grondwettelijke regels. Bij hun oprichting werden in België, maar ook in Nederland, de toezichthouders opgenomen binnen de uitvoerende macht. Dit heeft tot gevolg dat ze onderhe-vig zijn aan administratief toezicht. Dit toezicht staat evenwel haaks op de Europese (politieke) onafhankelijk-heidsvereisten. Wanneer dit administratief toezicht evenwel ontbreekt, dan wordt het nationale grondwette-lijke principe van de ministeriële verantwoordelijkheid (en daaruit voortvloeiend ook de parlementaire controle) uitgehold. In het Vlaams Gewest, en nu recent ook op Waals niveau, heeft men deze tegenstelling weggewerkt door de energieregulator institutioneel onder te brengen bij het Parlement. Deze verhuis neemt echter niet weg dat er nog steeds een spanningsveld aanwezig blijft tussen de onafhankelijkheid van de regulator en de poli-tiek. Inleiding Reeds sinds hun oprichting staat de juridische positie die energieregulatoren binnen ons grondwettelijk stelsel * Dr. L. De Deyne is als gastmedewerker verbonden aan de Universiteit Hasselt. Deze bijdrage is geschreven in eigen naam en bindt niemand anders dan de auteur zelf. innemen, ter discussie. 1 In België heeft men de energie-regulatoren namelijk opgericht als administratieve overheden, en in Nederland als zelfstandige bestuurs-organen of zbo's, waardoor zij deel uitmaken van de uit-voerende macht. Zo is de ACM opgericht als 'kleine zbo', hetgeen impliceert dat de autoriteit deel uitmaakt van het ministerie van Economische Zaken en dus geen rechtspersoonlijkheid heeft, waardoor de ACM niet over eigen personeel en een eigen budget beschikt. 2 In Vlaanderen was de VREG-de Vlaamse energieregula-tor-tot enige tijd geleden een EVA met rechtspersoon-lijkheid (een 'Extern Verzelfstandigd Agentschap') binnen het Departement en onder toezicht van de Vlaamse minister bevoegd voor het energiebeleid, waar-bij een gedelegeerd bestuurder aan het hoofd stond, er een beleidsovereenkomst afgesloten was tussen de VREG en de Vlaamse regering en het huishoudelijk reglement werd goedgekeurd door de Vlaamse rege-ring. 3 De ruime (politieke) onafhankelijkheid van de energie-regulatoren verhoudt zich echter moeilijk met het toe-zicht uitgeoefend door de minister of regering. Hun onafhankelijke positie zorgt er immers voor dat er sprake is van een spanningsveld tussen het EU-recht en de nationale rechtsorde. De Europese onafhankelijk-heidsvereisten conflicteren immers met de traditionele opvatting dat politiek (administratief) toezicht onont-beerlijk is voor democratische legitimiteit. Wanneer dit administratief toezicht ontbreekt, dan wordt het natio-nale grondwettelijke principe van de ministeriële verant-woordelijkheid (en daaruit voortvloeiend ook de parle-1. Voor een uitgebreide analyse van het markttoezicht door de energiere-gulatoren in België, zie L. De Deyne, Markttoezicht in de energiesector,