Kijken naar De Blik van Bruegel: Over de artistieke, ontwerpende blik op het landschap

Abstract

Over de artistieke, ontwerpende blik op het landschap 1 BRUEGEL EN HET PAJOTTENLAND Pieter Bruegel de Oude was een meester van het landschap. Zijn vroegst bewaarde werk, vanaf 1552, bestaat uit prachtig getekende dorpsgezichten en bergland-schappen. 2 Bruegel wordt algemeen beschouwd als de grondlegger van het winter landschap 3 en had ook het 'wereld-landschap' goed in de vingers. Dat genre ontstond enkele decennia eerder, toen in het werk van de in Antwerpen gevestigde Joachim Patinir het landschap voor het eerst de hoofdrol opeiste, met indruk-wekkende rotspartijen onder dreigende wolken-massa's. Die rotspartijen zag Bruegel in over-vloed tijdens zijn reis naar en in Italië 4 tussen 1552 en 1554. Zijn reeks van twaalf grote panoramische landschappen, enkele jaren later als prenten uitgegeven door Hiëronymus Cock, is ongetwijfeld gebaseerd op schetsen die hij toen maakte. 5 De prenten lijken de artistieke basis te leggen voor de indrukwekkende land-schapsschilderijen die nog zullen volgen, met als apotheose de in 1565 geschilderde cyclus De seizoenen, die algemeen beschouwd wordt als een mijlpaal in de ontwikke ling van de Europese landschaps schilderkunst. Op één schilderij uit die cyclus, De terug-keer van de kudde, staat in de rechterbeneden-hoek een watermolen. Gespiegeld komt die terug op een schilderij dat Bruegel drie jaar later schilderde, De ekster op de galg (1568). De zestiende-eeuwse versie van de watermolen van Sint-Gertrudis-Pede stond hoogstwaar-schijnlijk model voor beide verschijningen. In hetzelfde jaar schilderde Bruegel een ander doek waarop een gebouw te zien is dat zich nog in Dilbeek bevindt: de kapel van Sint-Anna-Pede is goed herkenbaar op De parabel van de blinden. Het kerkje wordt-naast de Antwerpse skyline die de achtergrond vormt van de Twee aapjes uit 1562-algemeen beschouwd als het enige duidelijk te onderscheiden nog bestaande bouwwerk dat op een werk van Bruegel te zien is. 6 Het ligt op wandelaf-stand van de intussen gerestaureerde watermolen. De kapel en de molen zijn de stenen getuigen dat Bruegel vanuit Brussel naar het Pajottenland wandelde om er inspiratie op te doen voor zijn landschapsschilderijen. Het zijn ook de ankerpunten voor een openluchttentoon-stelling die de rol van het Pajotse landschap in het werk van Pieter Bruegel de Oude oproept en actualiseert. De Blik van Bruegel brengt je op plekken waar Bruegel zelf geweest moet zijn, maar wil je ook an-ders doen kijken naar het landschap en de eigen omgeving. Hoe keek Bruegel naar dit landschap en hoe gaan wij er tegenwoordig mee om? Net als de schilderijen van de meester wil De Blik van Bruegel de gelaagd-heid laten zien van het alledaagse en typisch Vlaamse landschap. We volgen Bruegels blik op een zeven kilometer lange wandeling met hedendaagse ruimtelijke en artistieke ingrepen. Veertien ontwerpers en kunstenaars introduceerden een pavil-joen of ander bouwsel, nieuwe aan-plantingen, landschappelijke guren, een verhaal, een installatie… Ze 'doen iets' met de plek, spelen met de waarneming van de ruimte, werken desoriënterend of richten juist je aandacht. Vaak scheppen ze nieuwe, onverwachte omgevingen. Ze creëren een kader dat je blik op het landschap stuurt en begeleidt. Verschillende plekken op het traject gaan zo ver-banden aan, met elkaar en met Bruegels schilderijen. De authenticiteit van het landschap en van de eigen ervaring is daarbij expliciet aan de orde.