Lyotard, activist-kunstenaar-intellectueel

Abstract

Lyotard, activist-kunstenaar-intellectueel Ah you publishing scoundrel!-Henry James, The Aspern Papers 1. In 1924 wordt in een Frans middenklassengezin een jongen geboren. Op zondag is hij kerkdienaar en hij ambieert zelfs om dominicaner monnik te worden. Als scholier ziet hij tijdens de bezetting zijn Joodse vrienden een gele ster dragen, en als teken van solidariteit komt hij ook naar school met een ster op zijn jas genaaid; het getuigt van een extreme naïviteit, maar ook van de moed tot provocatie. De oorlog begint en zijn adolescentie is snel voorbij wanneer hij ingezet wordt als eerstehulpverlener. Beduusd hoort hij in juli 1944 hoe een zwaargewonde jonge Duitse soldaat op een brancard het woord Mutter kermt. Na de oorlog wordt hij naar Algerije gestuurd, en in de jaren vijftig zal hij zich inzetten voor de onafhankelijkheid van het land door onder pseudoniem artikels te publiceren waarin hij de 'futiele linkse' tendensen en de 'vrome' en 'modieuze' stalinisten durft te bekritiseren. Ondertussen biedt hij binnen het kader van de volksuniversiteit steun aan arbeiders en de Algerijnse nationalisten. Het is zijn manier om links te zijn: niet een dogmatisch discours volgen, maar de participatie van arbeiders ondersteunen. Na verloop van tijd gaan al deze bezigheden een gevaar voor zijn gezin vormen. Terug in Frankrijk wordt hij gevraagd om op een militaire school te onderwijzen. Zijn dochter herinnert zich later hoe haar vader een Algerijn die illegaal in Frankrijk verbleef in de bergruimte van het huis liet verblijven. Er volgt een periode met nihilistische geschriften, waarin de hele wereld gereduceerd wordt tot libidineuze krachten en het streven naar bevrijding, geheel in de geest van mei 1968. In het katholieke Vlaanderen van destijds zou een dergelijke auteur geen kans hebben gemaakt op een academische carrière, maar in Frankrijk wordt hij samen met andere emancipatorische activisten in de Université Paris Nanterre verwelkomd, een nieuw instituut dat misschien zelfs werd opgericht om alle revolutionaire stemmen op één plek te centraliseren. Hij steunt de rebellerende studenten en redigeert de tekst voor het actiecomité van de faculteit. Zijn activisme heeft een intellectuele vorm die zich systematisch heeft vertaald in een schriftuur. Vanaf de jaren zeventig volgt er een periode waarin het schrijven de centrale taak wordt. Hij onderneemt actie door in krantenartikelen en interviews de staat van de wereld te bekritiseren: het onderwijs, zo schrijft hij, stelt 'democratisering' gelijk met het vormen van vakidioten die slechts leren om hun vaardigheden optimaal in te zetten voor het verhogen van rendement. De scholen en universiteiten produceren experts in communicatie, of in de 'dode' Letteren. De jonge man in kwestie is Jean-François Lyotard (1924-1998). Recent heeft de Britse kunstenaar en schrijver Kiff Bamford twee belangrijke publicaties aan Lyotard gewijd: een biografie, waarop bovenstaande biografische schets is gebaseerd, en een boek met interviews en debatbijdragen. In deze teksten fungeert de vragensteller of moderator als een bijzondere lezer die leven en denken van de geïnterviewde tracht te begrijpen en met elkaar in verband brengt. De geïnterviewde kan passages uit zijn werk verduidelijken, maar hij kan ook in de richting gestuurd worden van thema's waarover hij nog niet geschreven heeft. Een deel van de gesprekken die Bamford heeft verzameld getuigen van Lyotards activistisch werk in Algerije, zoals zijn gesprek met Pierre Vidal-Naquet uit 1989, of zoals een interview over het socialisme met Bernard-Henri Lévy uit 1976. Andere gesprekken zijn technischer (wijsgeriger), en betreffen zijn conceptueel universum: debatten met onder meer Emmanuel Levinas, Jacques Derrida en Jean-Luc Nancy en Sarah Kofman, of met Bernard Blistène over de legendarische Centre Pompidoutentoonstelling Les Immatériaux, die Lyotard met Thierry Chaput samenstelde in 1985. 2. De figuur van de activist neemt bij Lyotard verschillende gedaantes aan, waaronder die van de moderne kunstenaar die experimenteel werk maakt. Het moderne kunstwerk voor Lyotard is en blijft een poging om in tekst of beeld de orde van de wereld tijdelijk op te schorten en te ondergraven. Kunst heeft te maken met de manier waarop de zintuigen, het verstand en de verbeelding ons veranderen, en in die zin is ze ten diepste begaan met de werking van de wereld. De moderne kunst is een experiment zonder voorbepaalde regels, culturele ordes of doeleinden. Het politiseren van kunst zou betekenen dat de kunstenaar