Comprehensive assessment and interrelatedness of trunk, shoulder and upper limb function in Persons with Multiple Sclerosis Joke Raats

Abstract

In ons leven reiken en grijpen we dagelijks meermaals naar een voorwerp. Denk hierbij aan het nemen van een flesje bier uit de ijskast om vervolgens een glas uit de kast nemen en finaal dit naar de mond te brengen. Al deze bewegingen worden gestuurd vanuit het centrale zenuwstelsel waarbij de romp, de schouder en de arm samen werken om een vloeiende beweging uit te voeren. De romp brengt de schouder in de juiste positie, die op zijn beurt de arm en hand in de juiste positie brengt om finaal een flesje te kunnen grijpen. Bij personen met Multiple Sclerosis (MS) gaat het reiken en het grijpen echter moeilijk. Ten gevolge van laesies en neurodegeneratie in het centrale zenuwstelsel ervaren zij problemen in het reiken en grijpen naar bijvoorbeeld een flesje. Ondanks de relevantie, werd tot op heden weinig onderzoek gedaan omtrent het reikpatroon bij personen met MS. Tot op heden stellen we vast dat onderzoek voornamelijk gericht is naar de verschillende, geïsoleerde lichaamsdelen die bijdrage leveren aan een normaal reikpatroon. Er bestaan verschillende testbatterijen die problemen met de arm en de hand op een betrouwbare wijze in kaart brengen. Zo ervaart 60% van de personen met MS problemen met arm- en handfunctie in het eerste jaar na het vast stellen van de ziekte. Na 15 jaar rapporteert 4 op de 5 een probleem in het bovenste lidmaat en hierbij kan gedacht worden aan bijvoorbeeld spierzwakte of een verminderde tastzin. Wat betreft de revalidatie van het bovenste lidmaat (arm en hand) zijn er zowel interventies die zich richten naar het verbeteren van een specifieke functie (bv spierkracht) als ook naar het verbeteren van de volledige taak. Deze verschillende programma’s hebben hun positief effect aangetoond. Wat betreft de schouderfunctie stellen we vast dat er zeer beperkt onderzoek werd uitgevoerd. Zowel naar het testen, in kaart brengen van de schouder als ook naar de revalidatie hiervan. Uit het bestaande onderzoek stellen we vast dat de rompfunctie bij personen met MS gestoord is, namelijk een vertraagde en/of een verminderde spiercontractie van de romp musculatuur. Een matige correlatie wordt vast gesteld tussen een verminderde rompfunctie en de wijze waarop activiteiten van het dagelijks leven worden uitgevoerd. De revalidatie van de romp richt zich voornamelijk naar de effecten naar het onderste lidmaat (wandelen, evenwicht en balans). De effecten op het bovenste lidmaat van een doorgedreven romprevalidatie is niet gekend. Het hoofddoel van dit doctoraatsproject is om inzicht te krijgen in het bewegingspatroon bij personen met MS tijdens het reiken. Hierbij zijn verschillende doelstellingen geformuleerd, die antwoord krijgen in vijf verschillende hoofdstukken: In hoofdstuk 1 wordt de samenwerking toegelicht met Nord University, Bodo (Noorwegen). Hierbij wordt de distributie van rompproblemen bij personen bij MS getoond. Uit deze studie blijkt dat rompproblemen reeds aanwezig zijn bij personen met een lage Expanded Disability Status Scale (EDSS), een lage graad van algemene beperking. Het is aangewezen om reeds vroeg in de revalidatie aandacht te hebben voor mogelijke rompproblemen. In hoofdstuk 2 wordt de bruikbaarheid, betrouwbaarheid en validiteit van het Clinical Scapular protocol voorgesteld. Dit protocol werd in oorsprong ontwikkeld om de schouder te meten bij personen na een beroerte. Er werd onderzocht of dit protocol ook hanteerbaar is bij personen met MS. Hieruit blijkt dat de taken in een liggende positie moeilijk uit te voeren zijn bij de ernstig aangedane personen. Het meten van de schoudergordel en de actieve humerale elevatie zijn betrouwbare aspecten om te meten. Specifieke aandacht is vereist bij personen met een zwakke rompfunctie. Compensatoire bewegingen van de romp maken het meten van het scapulo humeraal ritme namelijk minder betrouwbaar bij deze doelgroep. In hoofdstuk 3 wordt het onderzoek omtrent bewegingspatronen tijdens het reiken geduid, en het daarbij horende meetinstrument: modified Reaching Performance Scale (mRPS). In oorsprong is dit observatie instrument ontwikkeld om het bewegingspatroon te onderzoeken bij personen na een beroerte. Een aanpassing, specifiek omtrent compensatoire rompbewegingen, werd door gevoerd om deze test bruikbaar te maken bij personen met MS. De aangepaste versie is betrouwbaar overheen verschillende herhalingen op éénzelfde dag, als ook tussen twee verschillende dagen. De mRPS correleert bovendien met andere uitkomstmaten die de romp, schouder en het bovenste lidmaat in kaart brengen. Hoofdstuk 4 onderzoekt het directe en indirecte effect van de romp, schouder en bovenste lidmaat op reikbewegingen. Hierbij voorspellen de romp en bovenste lidmaat performance de reikbeweging. De schouderfunctie lijkt geen essentiële bijdrage te leveren aan de reikbeweging. Wanneer we, op basis van mediërende analyses, kijken naar het indirecte effect dan lijkt de romp de determinerende factor te zijn in het uitvoeren van een reikbeweging. In hoofdstuk 5 wordt er finaal gekeken naar de effectiviteit van romp revalidatie bij personen met MS. Op een systematische wijze werd de literatuur onderzocht. Hierbij worden verschillende revalidatieprogramma’s geduid. Zowel Pilates en Ai Chi zijn brede therapieprogramma’s waarbij zowel de romp als ook het bovenste lidmaat wordt geïntegreerd. Verder worden ook specifiek ontwikkelde therapie programma’s voor personen met MS geduid. Deze verschillende inhouden tonen een positief effect op de performance van de romp, het effect op het bovenste lidmaat is minder sterk uitgesproken, daar het zelden wordt geïncludeerd als uitkomstmaat in de interventiestudies. Met dit doctoraatsproject is er meer inzicht verworven in het reikpatroon van personen met MS. Reiken komt tot stand door een samenspel van de romp, de schouder en het bovenste lidmaat, waarbij de romp en het bovenste lidmaat de meest determinerende factoren zijn. Op deze manier draagt dit project bij tot de ontwikkeling van een betere revalidatie van personen met MS die problemen ervaren met het reiken.