Bewust contracteren of standaardclausules? Over de betekenis van "conscious contracts" in de sfeer van het familiaal (vermogens)recht

Abstract

Karel en Evelien willen wettelijk gaan samenwonen. Hoewel hiertoe geen verplichting bestaat besluiten zij om toch een wettelijke samenlevingsovereenkomst te sluiten, teneinde hun onderlinge vermogensrechtelijke solidariteit tijdens het samenwonen vorm te geven. Bovendien willen zij een regeling treffen om elkaar na een eventuele relatiebreuk toch nog enige tijd materieel bij te staan indien nodig. Hoe kunnen zij dit het best aanpakken? Of neem de situatie van Emma, die dertig jaar geleden een bedrijfje opstartte dat ondertussen wereldfaam verwierf voor zijn zeer exclusieve, voortreffelijke pralines. Emma is CEO, haar zoon Emiel werkt in het bedrijf als verantwoordelijke voor de marketing, haar dochter Ellen fungeert als financieel directeur, en haar andere zoon Arnold is een belangrijk aandeelhouder. Daarnaast zijn er nog een tiental andere aandeelhouders. Het familiebedrijf telt ondertussen twintig werknemers, draait een goede omzet en beschikt over een aanzienlijk vermogen. Emma nadert de pensioengerechtigde leeftijd. Zij wil stilaan het bedrijf overdragen naar de volgende generatie. Hoe kan zij dit, samen met haar familieleden, zo optimaal mogelijk regelen? In de bovenstaande twee voorbeelden kunnen de betrokkenen zich ertoe beperken een juridisch-technische regeling op papier te zetten die de vertaling vormt van hun zakelijke afspraken. Eventueel zullen een reeks standaardclausules daartoe als inspiratiebron dienen. Een dergelijke schrale, technische benadering zou evenwel onvoldoende recht doen aan de waarden en idealen van de betrokkenen, het optimaliseren van hun onderlinge relatie, en de duurzaamheid van de afspraken. Het komt erop aan niet enkel aandacht te besteden aan de contracten of andere juridische documenten als zodanig, maar evenzeer aan de weg er naartoe, de voorafgaande gesprekken. Als het goed gaat leiden deze tot meer bewustwording bij de partijen (bijvoorbeeld van hun gezamenlijke waarden), een sterkere onderlinge verbinding, en een stevig engagement om de overeenkomsten naar de letter en naar de geest zo goed mogelijk uit te voeren. Er is een methode die daarbij helpt: bewust contracteren. Daarover gaat deze bijdrage. Onze dierbare collega wijlen Nan Torfs was experte in het familiaal vermogensrecht, een domein bij uitstek waar het er op aankomt om tot deugdelijke juridische regelingen te komen. Tegelijk lagen allerlei vormen van conflictpreventie en alternatieve conflictoplossing, in de eerste plaats bemiddeling, haar nauw aan het hart. In de figuur van het "bewust contracteren" raken de beide elkaar. In deze bijdrage geven we eerst enige duiding bij dit "bewust contracteren" (punt II). Wat houdt het in? Wat zijn de wezenskenmerken ervan? Waar liggen de verschillen met de gebruikelijke wijze van contracteren? Op welke domeinen en in welke situaties maakt men er gebruik van? Vervolgens verkennen we enkele mogelijkheden binnen de sfeer van het samenlevingsrecht en het familiaal