Corporate/Bankruptcy governance: van parlementaire democratie tot dictatoriale autocratie

Abstract

Economics trumps politics Er wordt regelmatig gepleit voor meer aandeelhoudersinspraak ("shareholder democracy") bij het bestuur van vennootschappen. Sommige auteurs baseren zich daarvoor op een interne rechtsvergelijking tussen de vennootschap en een parlementaire democratische staat. Anderen menen dat die vergelijking niet opgaat en dat de aangetroffen verschillen gerechtvaardigd kunnen worden. In een recente bijdrage, gepubliceerd in het Rechtskundig Weekblad, sluiten we ons aan bij die tweede strekking en verrijken we de bestaande doctrine door de vergelijking uit te breiden naar vennootschappen in financiële moeilijkheden, m.i.v. insolventieprocedures. Voor de interne rechtsvergelijking tussen het bestuursmodel van een (middelgrote naamloze) vennootschap (al dan niet in financiële moeilijkheden) en een parlementaire democratische staat gebruiken we een viertal testcases die doorheen de bijdrage telkens terug komen: (i) de identiteit van de stemgerechtigden, (ii) het aantal stemmen per stemgerechtigde, (iii) de uiteindelijke beslissingsmacht en (iv) de bevoegdheid tot benoeming en ontslag van het bestuur. Uit die interne rechtsvergelijking leiden we af dat de parlementaire democratie als bestuursvorm geenszins consequent wordt toegepast tijdens de verschillende levensfases van de (middelgrote naamloze) vennootschap. Het zogenaamd parlementair democratisch besluitvormingsproces van financieel gezonde vennootschappen lijkt in werkelijkheid meer op een aristocratisch besluitvormingsproces, waarbij de "rijke en wijze" aandeelhouders het voor het zeggen hebben. M.b.t. de testcase"het aantal stemmen per stemgerechtigde" merken we bij financieel gezonde vennootschappen bijvoorbeeld het volgende op: "Ten tweede kunnen we wijzen op het verschil in de concrete behandeling van de (uitgebrachte) stemmen. In een parlementaire democratische staat is men geëvolueerd van een meervoudig stemrecht naar een enkelvoudige stemplicht. Zowel de burgers als de volksvertegenwoordigers krijgen daarbij elk één stem («één persoon, één stem»). Het kopen en verkopen van stemmen is in een huidige democratie ondenkbaar geworden. Die evolutie is echter volledig vreemd aan een vennootschapsjurist. Hoewel naamloze vennootschappen vroeger aan elke aandeelhouder één stem gaven, worden de stemrechten nu verbonden aan aandelen. Daarbij kan de vennootschap kiezen om aan bepaalde aandelen géén dan wel proportioneel meer stemrecht toe te kennen; nochtans zijn die aandeelhouders zonder stemrecht zelden beschikkingsonbevoegde minderjarigen of uit hun burgerrechten ontzette criminelen. De huidige koppeling van stemrechten aan aandelen maakt het bovendien mogelijk dat aandelen en dus stemrechten (behalve in het geval van overdrachtsbeperkingen) gekocht en verkocht worden. Daarnaast heeft minister Geens recentelijk voorgesteld om de stemrechten die verbonden zijn