Brief aan de moeder van de kunstenaar

Abstract

Brief aan de moeder van een kunstenaar Geachte mevrouw Hedwig Ory, In de eerste maanden van 2022 vond in Z33 in Hasselt de tentoonstelling Seasonal Neighbours. Our Invisible Hands plaats, met werk van het gelijknamige collectief Seasonal Neighbours, dat zich op verschillende manieren bezighoudt met de aanwezigheid van (Oost-Europese) seizoenarbeiders in België. Mij werd door Ciel Grommen, uw dochter en een van de leden van dit collectief, verteld dat u de tentoonstelling erg slecht vond, zonder 'schoon werk'. 'Is dit nu waar je zo lang aan gewerkt hebt?' kreeg zij te horen. Het is een pertinente, begrijpelijke vraag, die ik beschouw als een intuïtieve, kunstkritische uitspraak, vooral met betrekking tot kunst die maatschappelijk relevant wenst te zijn. Het is een vraag die aanzet om na te denken over de manier waarop we recente kunst beoordelen, over de tijd die het kost om het werk te produceren, over de aandacht die het vergt van de toeschouwer, maar ook over de waardering door het 'grote' publiek. Uw reactie moet echter in een bredere context worden geplaatst. Het esthetische oordeel mag dan kloppen, en het maken van een dergelijke tentoonstelling kan strikt genomen als tijdsverlies beschouwd worden, maar misschien is dat net het punt. In Seasonal Neighbours werd nagedacht over seizoenswerk als maatschappelijk, cultureel en zintuiglijk fenomeen. Het ging niet over schoonheid, maar over de confrontatie met het onverwachte en het onbekende-typerend voor vernieuwende kunst sinds het begin van de vorige eeuw, van de zogeheten avant-garde. Een ander criterium is 'het interessante', een begrip dat al opdook tijdens de romantiek, in de negentiende eeuw, en dat een grote rol speelt bij de lezende blik op (maatschappelijk relevante) tentoonstellingen. Zijn kunstenaars tegenwoordig 'denkers', of is dat te veel gezegd? Ze zijn in ieder geval gretige lezers, en ogenschijnlijk scherpe analisten. De vraag 'wat is kunst?' is voor hen minder belangrijk geworden dan wat kunst kan. De nieuwe vraag luidt: 'Wat kan kunst nog doen?' Deze vraag bepaalt de betekenis van het werk, en de vraag verwijst niet naar het medium waarin ze werken, maar eerder naar de impact van het 'artistieke onderzoek'. Vaak is 'artistiek onderzoek' een pretentieuze term die niets anders betekent dan het ondergeschikt maken van het maken aan het denken, en niet zelden levert dat conclusies op die niet verder reiken dan een opiniestuk in de krant. Het is een gevolg van een andere wanhopige poging van de late moderniteit, de academisering van het kunstonderwijs. In principe kan 'onderzoek' binnen de academie verricht worden, maar dat wil nog niet zeggen dat de kunstwereld daarin geïnteresseerd zal zijn. Dergelijke kunst, van eerder recente datum, vergt hoe dan ook tekst en uitleg. Er wordt een probleem uitgelegd en het is wenselijk dat de toeschouwer zich daar 'bewust' van