Positieve actie. Naar betere tewerkstellingskansen voor personen met een migratieachtergrond

Abstract

België is een van de meest multiculturele landen van de OESO en de EU, maar het is ook een van de landen waar personen met een migratieachtergrond het minst geïntegreerd zijn in de arbeidsmarkt. Al decennialang hebben deze personen gemiddeld een lagere werkzaamheidsgraad, een hogere werkloosheidsgraad en een hogere inactiviteitsgraad. Over het algemeen hebben ze ook minder kwalitatieve jobs wanneer ze wel aan het werk zijn. Een deel van de tewerkstellingskloof tussen personen met en zonder migratieachtergrond is niet te verklaren, en mogelijk het gevolg van discriminatie. Tegenwoordig is discriminatie minder direct, openlijk en bewust, maar meer indirect, subtiel en structureel van aard (zgn. systemische discriminatie). Het individueel klachtmodel ondervindt moeilijkheden bij de bestrijding van systemische discriminatie. Dit model plaatst de verantwoordelijkheid bij individuele slachtoffers, komt pas in actie bij bewezen discriminatie door een identificeerbare dader, en biedt slechts een kleine kans op structurele oplossingen. Positieve actie vormt een interessante aanvulling op het individueel klachtmodel, want dit instrument verschuift de verantwoordelijkheid naar werkgevers en overheden, wil gelijkheid bevorderen ongeacht het bewijs van discriminatie, en gaat op zoek naar collectieve en toekomstgerichte remedies. In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, omvat positieve actie een brede waaier aan maatregelen van verschillende sterkte, en niet uitsluitend (onwettige) voorkeursbehandelingen voor de doelgroep. Zowel in het internationaal recht als in het EU-recht en het Belgisch recht bestaat een juridisch kader voor positieve actie. Deze rechtsstelsels hebben verschillende benaderingen voor positieve actie, van restrictief tot ruim. Het internationaal recht heeft een vrij ruime benadering. In dit rechtsstelsel is positieve actie over het algemeen een belangrijke manier om gelijkheid te bevorderen, en in bepaalde omstandigheden zelfs verplicht. Het EU-recht en het Belgisch recht, dat de implementatie vormt van het EU-recht, hebben een vrij restrictieve benadering voor positieve actie. Deze rechtsstelsels beschouwen positieve actie overwegend als een uitzondering op het beginsel van gelijke behandeling en als vrijblijvend van aard. Er zijn indicaties dat de huidige benadering voor positieve actie niet werkt en niet met de tijd mee is geëvolueerd. Geïnspireerd door enkele buitenlandse rechtsstelsels, formuleert dit doctoraatsonderzoek aanbevelingen om ervoor te zorgen dat positieve actie daadwerkelijk een rol kan spelen in de verbetering van tewerkstellingskansen van personen met een migratieachtergrond. Eerst zijn er adviezen voor EU-instellingen om in een meer progressieve positieve-actiebenadering te voorzien. Aangezien de Belgische wetgever ook binnen het huidig EU-rechtskader meer kan doen, volgen daarna aanbevelingen voor een betere omkadering en meer dwingende benadering voor positieve actie op Belgisch nationaal niveau.