Menselijke grootsheid als antwoord op het leed

Abstract

De Juristenkrant | 13 21 februari 2024 In deze reeks reflecteert erIc lancksweerdt maandelIjks over rechtspraktIjk en ethIek. alledaagse ethiek Column Menselijke grootsheid als antwoord op het leed I n 2006 vermoordde hans van temsche, toen achttien jaar oud, de peuter luna en haar oppas oulamatou. hij kreeg levenslang. In het najaar van 2015 ging de moeder van luna in gesprek met de dader. zij maakte hem duidelijk dat hij een schop onder zijn kont verdiende om nog iets van zijn leven te maken. die boodschap kwam binnen bij hans van temsche. hij werkte aan zichzelf. tijdens de zomer van 2023 ontmoetten dader en slachtoffer elkaar nogmaals in de gevangenis van oudenaarde. hans van temsche uitte zijn spijt tegenover de moeder, die de excuses aanvaardde. tijdens het televisieprogramma 'de af-spraak' van 24 januari 2024 gaf de moeder van luna te kennen dat zij de moordenaar van haar dochter beschouwt als een slachtoffer van de maatschappij. zij stelde dat mensen een tweede kans moeten krij-gen, omdat men met blinde haat niet vooruit geraakt. als er ooit een verzoek tot vervroegde vrijlating zou komen, gaat zij daaraan niet in de weg staan. de indrukwekkende getuigenis van luna's moeder laat zien tot welk een verheven houding en gedrag mensen in staat zijn, als men hen daartoe een passend kader en ondersteuning aanreikt. In dit geval was dat een door de vzw moderator begeleide herstelbemiddeling tussen de dader en een nabestaande van het slachtoffer. zo'n bemiddeling is een concrete methodiek om het herstelrecht in de praktijk te reali-seren. het herstelrecht zoekt de reactie op misdrijven in de richting van probleemoplossing, herstel van relaties, en een breed opgevat herstel van de schade, bijvoorbeeld ook door middel van oprechte excuses. jacques claessen, hoofddocent straf(proces)recht en bijzonder hoogleraar herstelrecht aan de universiteit van maastricht, schrijft dat het herstelrecht een intrigerende fusie van 'liefde, rechtvaardigheid en recht' biedt, iets waartoe het strafrecht op zichzelf niet in staat is. (j. claessen, vergeving in het strafrecht via de implementatie van herstelbemiddeling, wolf legal publishers, p. 60). die spanningsvolle verhouding tus-sen recht en liefde mag men, zeker op het domein van het strafrecht, gerust als fascinerend beschouwen. men kan haar op verschillende manieren bekijken. het recht zorgt voor een kader om op een ordentelijke, menswaardige wijze te kunnen samenleven. liefde schroeft dat samenleven op naar een hoger plan. zij laat ons schitteren als mens, doordat zij ons de energie en de wil geeft om ons menselijk potentieel te verwezenlijken. liefde zorgt ervoor dat we onze grootsheid, schoonheid en wijsheid kunnen etaleren, zelfs in situaties waar men net het tegenovergestelde zou verwachten, bijvoorbeeld wanneer men de vreselijke gevolgen van een misdrijf moest ondergaan. het strafrechtssysteem op zich is niet bij machte om mensen tot een dergelijk huzarenstuk te bewegen. maar het kan daders en slachtoffers wel in die richting loodsen via een goede doorverwijzing naar herstelrechtelijke praktijken. recht en liefde vullen elkaar aan. de liefde vervolledigt de rechtvaardigheid. op strafrechtelijk vlak houdt deze laatste in dat er een gepaste straf, leedtoevoeging dus, plaatsvindt. onder meer omwille van het leed dat slachtoffers of hun nabestaanden moesten ondergaan. dat beantwoordt aan een menselijke behoefte aan compensatie en genoegdoening. juist daarom dient een klassieke strafrechtelijke benadering ten volle haar rol te spelen op het vlak van waarheidsvinding, vervolging, bestraffing en strafuitvoering. In het hart en het hoofd van slachtoffers kan geen vrede postvatten, evenmin als er maatschappelijke rust kan ontstaan, zo lang er geen 'recht is geschied'. ook de dader is gebaat bij een sanctie. straf en vooral strafuitvoering kunnen, mits een goede aanpak, leiden tot een inkeer en ommekeer. liefde, die dankzij her-stelrechtelijke benaderingen haar weg kan zoeken, voegt daar nog zaken aan toe. zij maakt het nog meer mogelijk om bij dader en slachtoffer een persoonlijk groeiproces in gang te zetten, 'meer mens' te worden. sommigen zien in het herstelrecht een oproep tot ons 'betere zelf'. In elk geval bieden herstelrechtelijke praktijken daders en slachtoffers de kans om hun menselijke kwaliteiten tot uitdrukking te brengen, om de menselijkheid in elkaar te bevorderen. dat hoeft en zal niet het vooropgesteld plan te zijn, maar de aanpak verhoogt wel de kans daartoe. voor slachtoffers of hun nabestaanden uit zich dat bijvoorbeeld in het be-heersen en beheren van de onvermijdelijke negatieve gevoelens die zij ten opzichte van daders koesteren, zoals woede, verontwaardiging, walging en haat. voor daders gaat het om het nemen van verantwoordelijk-heid, het zo ruim mogelijk 'goed maken' van wat verkeerd ging. dat alles vraagt een zorgvuldig voorbereid en ondersteund proces. het herstelrecht biedt ons uitzicht op een andere vrouwe justitia. haar balans staat voor het afwegen van alle feiten en omstandigheden van het geval, haar zwaard voor het vonnis dat, indien nodig, het mis-drijf bestraft. dankzij haar blinddoek kan zij recht spreken zonder aanzien des persoons. vanuit een her-stelrechtelijke optiek werpt vrouwe justitia in zekere zin haar blinddoek af. zij probeert de dader en zijn le-vensverhaal helder te zien. zijn menselijkheid, zijn worsteling. zij reikt hem de hand om zich te bevrijden van het in hem huizend kwaad. vanzelfsprekend lukt dat niet steeds. niet iedereen is in staat of bereid om aan bemiddelingsgesprekken deel te nemen. evenmin leiden die steeds tot een voldoening schenkend resultaat. maar een herstelrechtelijk aanbod biedt mensen in elk geval de gelegenheid om zich te herpositioneren ten opzichte van de feiten, om een persoonlijk veranderingsproces te doorlopen, zodat ze op een minder bezwaarde manier verder kunnen met hun leven. vandaar dat het zo toe te juichen valt dat de strafrechtspleging nu mechanismen omvat om mensen te informeren over, en toe te leiden naar, herstelrechtelijke prak-tijken. heel wat magistraten maken daar nu ook werk van, al verschilt dat erg naargelang het gerechtelijk arrondissement. de herstelbemiddeling na de moord op peuter luna leert dat het mogelijk is om misdaad niet alleen met leed te vergel-den, maar dat men er evenzeer kan voor kiezen om licht in de duisternis te laten schijnen. Eric Lancksweerdt, hoofddocent UHasselt. ploitanten initieel wel toelieten dat de betrok-ken speler gokte. Het nieuwe artikel 15/3, § 2 van de kansspel-wet van 7 mei 1999 verzekert dat er vroeger in het gokproces ingegrepen wordt, niet enkel bij winst maar ook bij verlies, door te bepalen dat wanneer de Kansspelcommissie vaststelt dat een speler, van wie de exploitant bij toelating de leeftijd niet heeft gecontroleerd of heeft vastgesteld dat hij de minimumleeftijd niet be-reikt heeft niettemin door de exploitant werd toegelaten, ze kan beslissen dat de integrale inzet aan de speler toekomt. Die mogelijkheid is dus facultatief. Marijke Dillen hield tijdens de plenaire verga-dering van 25 januari 2024 een terecht pleidooi om de Kansspelcommissie te verplichten tot het nemen van deze beslissing wanneer de re-gelgeving over de leeftijdsgrens niet wordt ge-respecteerd door een exploitant. Het ware in-derdaad consequenter geweest de Kansspelcommissie geen enkele beoordelings-vrijheid te geven. Als bijvoorbeeld een vader aan een exploitant meldt dat zijn zoon gebruik maakt van zijn account , zou de exploitant na die melding de zoon moeten uitsluiten van deelname. Als blijkt dat ondanks de melding de exploitant de zoon toch nog laat deelnemen door gebruik van het bewuste account, zou de inzet date-rend van na de kennisname van de melding door de exploitant moeten toekomen aan de speler, zonder dat de Kansspelcommissie daarover enige beoordelingsvrijheid heeft. Lezersbrief en zo bleef het flesje breKen In zijn lezersbrief opgenomen in nr. 483 van 7 februari 2024 van deze krant, wijst meester patrick herbots mij-overigens zeer vriendelijk-terecht omdat ik een fout zou hebben gemaakt in mijn bijdrage 'flesje breekt, flesje betaalt?) (juristenkrant, nr. 482, 24 januari 2024), door het onderscheid niet te maken tussen objectieve aansprakelijkheid en risicoaansprakelijkheid. volgens meester herbots is de risicoaansprakelijk-heid een bijzondere vorm van objectieve aansprakelijkheid, waarbij de schadelijder, net zoals dat het geval is voor de objectieve aansprakelijkheid, geen fout moet bewijzen, maar bovendien ook geen oorzakelijk verband moet bewijzen. Ik daag meester herbots of om het even wie uit om mij een voorbeeld te geven van een aansprakelijkheid waarbij de schadelijder geen oorzakelijk verband zou moeten bewijzen tussen de beweerde schade en het beweerde schadeverwekkend feit? evident moet hij die schadevergoeding vordert altijd bewijzen dat zijn schade werd veroorzaakt door 'iets' dat toerekenbaar is aan de persoon die hij daarvoor aansprakelijk stelt. er bestaat eenvoudigweg in ons recht geen enkele aansprakelijkheidsvordering waarbij de eisende partij niet minstens het bestaan van de schade, het oorzakelijk verband en het schadeverwekkend feit moet bewijzen. wel is het zo dat bij een risicoaansprakelijkheid er geen oorzakelijk verband moet worden bewezen tussen de schade en een onrechtmatige daad. het gaat met andere woorden over een objectieve aansprakelijkheid. de risicoleer is de leer krachtens welke iemand enkel al op grond van het door hem geschapen risico aansprake-lijk wordt geacht, zonder dat er in zijn hoofde een fout dient te worden aangetoond (de valks juridisch woordenboek). laat dat nu net het punt zijn van mijn bijdrage: de fabrikant of invoerder van gebrekkige consumptiegoede-ren zou altijd (objectief) aansprakelijk moeten zijn voor schade veroorzaakt door een gebrekkig consumptie-goed, omdat hij het best geplaatst is om het risico op schadeverwekkende producten te minimaliseren en om het economisch risico van schadegevallen te dragen, teneinde de consument maximale bescherming te bieden. niet alleen werden de termen 'objectieve aansprakelijkheid' en 'risicoaansprakelijkheid' in mijn bijdrage terecht als synoniemen gebruikt, maar bovendien werd dat doelbewust gedaan. Ik dank meester herbots om mij de kans te hebben geboden mijn standpunt nog eens te kunnen benadrukken. Pierre Thiriar Een ander voorbeeld dat we terugvinden in de parlementaire geschiedenis is de situatie waarin er geen enkele controle op de identiteit is uitgevoerd en een minderjarige speler dank-zij het gebrek aan controle kan deelnemen. Ook in die gevallen moet de inzet aan de min-derjarige toekomen, wederom zonder dat de Kansspelcommissie hieromtrent enige zeg zou mogen hebben. illegale goKsites De kansspelwet regelt slechts een heel beperkt marktaandeel van het hele gokgebeuren. Daarnaast floreert een illegaal gokcircuit. Er zouden volgens de informatie verzameld door Jean-Marie Dedecker 1.083 illegale goksites zijn in België. Het probleem in de praktijk is dat de Kansspel-commissie slechts over één IT'er beschikt die de controles op de legale gokwebsites moet voeren en illegale gokwebsites op een zwarte lijst moet plaatsen. De malicieuze gokbaron-nen zouden al drie nieuwe URL's hebben ge-lanceerd vooraleer de IT'er er één heeft ge-schrapt (DOC 55 0384/009, 5). Op dit vlak lijken er geen wetswijzigingen no-dig maar zouden er meer financiële middelen ter beschikking moeten worden gesteld van de Kansspelcommissie om meer IT'ers in dienst te nemen. Patrick Herbots en Miet Driessen zijn advocaten. Parl.St.Kamer, nr. 55-384/015 wilt u reageren op iets wat u in de krant hebt gelezen? of wilt u zelf een prangend juridisch-maatschappelijk thema aankaarten? hebt u een interessant arrest of vonnis dat u wilt signaleren? stuur dan uw opiniebijdrage of lezersbrief naar juristenkrant@wolterskluwer.com of De Juristenkrant, Motstraat 30, 2800 Mechelen. de redactie mag opiniebijdragen en lezersbrieven inkorten, redigeren of weigeren.