De rol van UHasselt als ‘civic’ Universiteit: Met UHasselt bouwen we aan een intellectuele infrastructuur voor een kansrijke Limburg

Abstract

De rol van UHasselt als ‘civic’ universiteit Patrizia Zanoni - School voor Sociale Wetenschappen, UHasselt Met UHasselt bouwen we aan een intellectuele infrastructuur voor een kansrijke Limburg. In de laatste tien jaar heeft UHasselt zich steeds krachtiger gepositioneerd als een uitgesproken ‘civic’ universiteit of, met andere woorden, een universiteit die “zich ten volle engageert voor en in de samenleving waarvan ze deel uitmaakt” en een academische gemeenschap die “zichzelf niet afsluit van de wereld, maar die linken legt en de samenwerking zoekt”. (Voorwoord van de Rector tot de Kritische Reflectie naar aanleiding van de instellingsreview, januari 2022) Dit engagement weerspiegelt de omarming van haar rol als ‘ankerinstelling’ in Limburg. Ankerinstellingen zijn instellingen – zoals universiteiten, middenveldorganisaties, ziekenhuizen en sterk verankerde bedrijven – die een fundamentele bijdrage leveren tot het culturele, sociale en economische weefsel van een stad of regio. Samen vormen ze een plaatsgebonden infrastructuur die niet enkel fysiek is, maar ook economisch, institutioneel, sociaal en intellectueel. Het toenemende belang van kwaliteitsvolle academische opleidingen, onderzoek en samenwerkingen als kern van een intellectuele infrastructuur van lokaal verankerde actoren, netwerken, praktijken en instrumenten werd steeds meer zichtbaar vanaf de jaren 1980. De definitieve sluiting van de koolsteenmijnen en later van grote bedrijven zoals Philips en Ford Genk tekenden de transitie naar een post-industriële Limburgse economie en samenleving, waar kennis en ideeën centraler staan. Het is in deze momenten van crisis, wanneer grote bedrijven wegtrekken, dat de tegenstrijdige aard van de relatie tussen samenleving, staat en kapitaal zich manifesteert. Belangen komen dan openlijk in conflict te staan. Wanneer het economische en maatschappelijke weefsel hertekend moeten worden, groeit het besef dat innovatie en welvaart niet zomaar via de ‘onzichtbare hand’ van de markt ontstaan. Ze vereisen echter een gedeelde strategische visie en gecoördineerde actie van vele verscheiden actoren over een langere tijdshorizon. Bij haar stichting in het begin van de jaren 1970 formuleerde UHasselt de expliciete ambitie om gelijkheid te bevorderen door “[b]egaafde jongeren uit alle sociale lagen de mogelijkheid geven in eigen midden studies aan te vatten”, en meer specifiek studies “in die disciplines waaraan een werkelijke behoefte bestaat voor de economische en sociale uitbouw van een gewest met een jonge en dynamische bevolking” (Memorie van Toelichting oprichtingswet 1971). De universiteit had een dubbele missie: de emancipatie en de sociale mobiliteit van jongeren bevorderen, en meer specifiek de jongeren uit socio-economische en culturele groepen in de samenleving die tot dan niet aan het hoger onderwijs participeerden, alsook de economische en sociale ontwikkeling van de regio. Deze ambitie wordt weerspiegeld in haar historisch vooruitstrevende onderwijsfilosofie, waarbij er veel aandacht is voor interdisciplinariteit en interactieve leervormen om academische kennis te leren gebruiken, alsook inclusie in curricula, didactische vormen en leeromgevingen. Maar ze is vooral zichtbaar in de geleidelijke uitbreiding van het onderwijsaanbod. Ondanks de groei van UHasselt heeft Limburg vandaag nog steeds een beperkt aanbod van universitaire opleidingen, en hebben Limburgse jongeren nog steeds een lichte achterstelling op vlak van deelname aan het hoger universitair onderwijs. Ze zijn ondervertegenwoordigd in de opleidingen die niet in de regio aangeboden worden. Een verdere uitbreiding wordt dus als een gepast antwoord beschouwd op grote uitdagingen, zoals de snelle vergrijzing van de provincie, de aanhoudende braindrain en de toename van het aandeel Limburgse jongeren met een migratieachtergrond, die tot heden minder in het hoger onderwijs participeren. Lokale bacheloropleidingen verhogen de onderwijskansen van studenten die anders geen universitaire studies zouden aanvatten. Masteropleidingen spelen echter een fundamentele rol in de verdere uitbouw van de lokale intellectuele infrastructuur, door de braindrain tegen te gaan en mogelijk braingain te bevorderen. Ze zijn ook essentieel om het fundamenteel onderzoek te laten groeien en de regio intellectueel te voeden. De recent ingerichte School voor Sociale Wetenschappen, waarvan ik lid ben, vormt een goede illustratie van de centrale rol van de universiteit in een duurzame intellectuele infrastructuur, waar synergieën tussen onderwijs en onderzoek kunnen ontstaan en de waarde van academische kennis tastbaarder wordt voor alle betrokken partijen. We bieden een interdisciplinaire casusgeörienteerde bacheloropleiding sociale wetenschappen aan vanuit media en communicatiewetenschappen, sociologie en politieke wetenschappen en bestuurskunde. Helemaal in lijn met onze civic rol en de verwachting dat hogere onderwijsinstellingen sociale impact creëren, staan drie grote uitdagingen van hedendaagse samenlevingen – digitalisering, diversiteit en democratie – centraal. Op een paar jaar tijd hebben we talrijke partnerschappen kunnen aangaan met lokale openbare besturen, middenveldorganisaties en bedrijven, die zich in ons project herkennen. Studenten komen daardoor in contact met allerlei ankerinstituties in het kader van wetenschappelijke opdrachten. Ze ervaren de relevantie van academische kennis voor het begrijpen van de samenleving en experimenteren met het inzetten van deze kennis om de samenleving te veranderen. Deze samenwerkingen voeden tevens de maatschappelijke relevantie van ons onderzoek. Deze dagelijkse praktijken geven vorm aan een gedeelde intellectuele infrastructuur waarvan alle onze studenten onderdeel zijn, ongeacht de opleiding, het inkomen of de naam van hun ouders. Hoewel structurele ongelijkheid niet zomaar weggeveegd kan worden, cureren we ruimtes en partnerschappen waar kansen maximaal geborgd worden. Deze infrastructuur is onlosmakelijk verbonden met Limburg maar stopt vanzelfsprekend niet aan de provinciale grenzen. Het verbindt ons, onze studenten en onze partners met de bredere regio, de buurlanden, Europa en de hele wereld.