Schaatsen op krakend ijs. Over ‘het neutrale’ bij Roland Barthes

Abstract

In een samenleving die haar burgers ertoe dwingt stelling in te nemen, kan een onbestemde, wankele levenshouding een manier zijn om te ontsnappen aan starre tegenstellingen en conflicten. Uit die onbestemdheid straalt zelfs een zekere vitaliteit, vond de Franse filosoof en semioticus Roland Barthes. Een kwarteeuw na verschijning hebben zijn befaamde notities over Le Neutre niets aan urgentie verloren. Schaatsen op krakend ijs. Over 'het neutrale' bij Roland Barthes 22:37 Jan 16 · rekto:verso audio Save on Spotify In zijn inaugurele rede aan het Collège de France bij zijn aanstelling als professor literaire semiologie, deed Roland Barthes (1915-980) een opmerkelijke, provocerende uitspraak: hij omschreef taal als 'simpelweg: fascistisch'. Niet omdat ze een machtsinstrument is dat mensen uitsluit en het zwijgen oplegt, maar juist omdat ze dwingt om te spreken, positie in te nemen. In haar standaardmodus is taal volgens Barthes altijd assertief, doet ze stellige uitspraken over de werkelijkheid. Als ik als taalgebruiker aarzeling of twijfel wil uitdrukken, moet ik me behelpen met bijzinnen, bijwoorden, voorwaardelijke werkwoordsvormen die mijn uitspraken moeten afzwakken, nuanceren. Een belangrijke rol hierbij spelen dwingende binaire paradigma's: in een taalsysteem kan betekenis enkel ontstaan door het instellen van een verschil, een oppositie waarbij een element altijd een tegenhanger nodig heeft om betekenisvol te zijn. Barthes geeft zelf het voorbeeld van het onderscheid tussen 'jij' en de beleefdheidsvorm 'u': wanneer ik iemand aanspreek, ben ik automatisch gedwongen om voor een van beide te kiezen. Vaak zijn deze tegengestelde termen ook nog eens gemarkeerd, opgeladen met allerlei connotaties: 'u' kan als te stijf, te afstandelijk overkomen, 'jij' dan weer als te vrijpostig, te opdringerig. Rektoverso.be gebruikt cookies om de inhoud van de website af te stemmen op je behoeften en voorkeuren. Ik aanvaard de installatie van cookies. × 04-03-2025, 11:04 Rekto:Verso | Schaatsen op krakend ijs. Over 'het neutrale' bij Roland Barthes https://www.rektoverso.be/artikel/schaatsen-op-krakend-ijs-over-het-neutrale-bij-roland-barthes 1/8