Op het spoor van een verlangen: schrijven in het kunstonderwijs

Abstract

In deze bijdrage vragen Tom Van Imschoot, Isolde Vanhee en Kris Pint aandacht voor de belangrijke rol van schrijven binnen de kunsten en voor artistiek onderzoek binnen het kunstonderwijs. Ze lichten toe dat schrijven niet haaks staat op het artistieke proces, maar dit juist kan aanscherpen. Ze beschrijven vier stappen die nodig zijn om schrijven een plek te geven binnen opleidingen. Twijfel, ongemakkelijkheid, ontevredenheid over wat je schrijft of over bestaande vormen of genres, kan leiden tot een formele integratie van die twijfels door het creëren van een nieuwe vorm, een vorm die op de een of andere manier onze verwachtingen overtreft of ons verrast. (Lydia Davis, De schoonheid van weerbarstig proza, 2019, p. 281). Dat kunstenaars schrijven en dat dus ook binnen het hoger kunstonderwijs vaak geschreven wordt, is vanzelfsprekend. De ontwikkeling van een artistieke taal staat weliswaar voorop in een kunstopleiding, en gezien de nadruk op het woord in de humane wetenschappen zou je dat een 'anderstaligheid' kunnen noemen, maar die anderstalige focus staat de taal van het woord niet in de weg. Van oudsher hebben beeldende kunstenaars geschreven en als medium wordt het woord al lang in de beeldende kunsten geëxploreerd en geïntegreerd. De waarde van verwoording voor de ontwikkeling van kritische zin en communicatie wordt in het kunstonderwijs bovendien niet betwist-zodra mensen geraakt worden door beeldende kunst, willen ze er nu eenmaal vaak ook over spreken. Maar de invoering van academisch onderzoek in het huidige hoger kunst-onderwijs vraagt om een herijking van deze vanzelfsprekendheid. De discussie over welke vormen artistiek onderzoek kan aannemen, roept immers de vraag op hoe de kunsten zich tot schrijven verhouden, omdat onderzoek in de wetenschappen traditioneel neerslaat in masterscripties, artikelen en proefschriften. Daarmee is niet gezegd dat artistiek onderzoek binnen kunstopleidingen met dat schrijven staat of valt. Het gaat immers om praktijkgebaseerd onderzoek, waarin de artistieke praktijk van de onder-zoekende kunstenaar voorop staat (zowel qua onderzoeksvraag, proces en methode als qua artistieke uitkomsten). Toch treedt 'schrijven' op de voor-grond, aangezien academisch onderzoek naast het gangbare onderzoek in de kunstpraktijk ook om een verbale communicatie vraagt. Academisch onderzoek in de kunsten vereist een vorm van schrijven en publiceren die de anderstalige, artistieke onderzoekspraktijk deelbaar maakt, naast vertrouwde vormen als workshops en exposities. Het komt er dan ook op aan vormen van schrijven te ontwikkelen die nauw verbonden zijn met dat artistiek onderzoek, in een productieve wisselwerking met het artistieke onderzoeksproces. Daartoe is een visie op schrijven nodig die niet alleen spoort met het ontwikkelen van de kunsten, zoals artistiek onderzoek beoogt, maar ook met de ontwikkeling van kunststudenten als onderzoeker. Hierna zetten we in vier stappen een visie op schrijven in het hoger kunst-onderwijs uiteen. Niet in de vorm van een Nietzscheaans 'nut en nadeel', maar vanuit een Barthesiaans plezier en verlangen. We concentreren ons daarbij op de rol van schrijven voor onderzoek in de beeldende kunsten.