Ontzetting uit het kiesrecht: politieke dood uit democratische nood?

Abstract

VAN ROOIJ Doctoraatsassistent Instituut voor Strafrecht KU Leuven en UHasselt Florian VAN TICHELT Doctoraatsassistent Instituut voor Strafrecht KU Leuven De ontzetting uit het kiesrecht ten gevolge van een strafrechtelijke veroordeling raakt aan de fundamenten van de democratische rechtstaat. Tot op heden heeft de doctrine zich echter slechts sporadisch en in beperkte mate over dit onderwerp gebogen. In deze bijdrage belichten we de historische evolutie van de ontzetting uit het kiesrecht alsmede de verschillende ratio's die daarvan de drijvende kracht waren. Voortbouwend op deze analyse ontwikkelden we een voorstel tot hervorming van de ontzetting uit het kiesrecht gebaseerd op drie pijlers: het principe van de weerbare democratie, het recht op vrije verkiezingen zoals gewaarborgd in artikel 3 Eerste Protocol EVRM en de strafdoelen zoals gecodifi ceerd in het nieuw Strafwetboek. I. Inleiding 1. België is een representatieve democratie. 1 Dit fun-damentele democratische kenmerk krijgt gestalte op elk mogelijk beleidsniveau: de federale staat, de gemeen-schappen, de gewesten, de provincies en de gemeenten. 2 Het beginsel van representatieve democratie impliceert dat de politieke macht op de verscheidene niveaus wordt uitgeoefend door de verkozenen des volks. 3 Het beleid wordt aldus bepaald door een meerderheid van volks-vertegenwoordigers die periodiek en regelmatig worden aangesteld na vrije en geheime verkiezingen. 4 Opdat men op volwaardige wijze zou kunnen deelnemen aan het re-presentatief democratisch proces, dient men dan ook te beschikken over het kiesrecht. Het kiesrecht als fundamenteel politiek recht in een representatieve democratie 5 is tweeledig van aard. Het actief kiesrecht, oft ewel het stemrecht, verwijst naar het 1 recht om volksvertegenwoordigers te kiezen. 6 Het pas-sief kiesrecht betreft daarentegen het recht om zich als volksvertegenwoordiger verkiesbaar te stellen, 7 alsook het recht om verkozen te worden. 8 Dit fundamentele poli-tieke recht is echter niet absoluut. 9 Zowel het actief als het passief kiesrecht kunnen derhalve worden ingeperkt. 10 Zo dient men aan een aantal minimumvoorwaarden te vol-doen om kiesgerechtigd te zijn. Met betrekking tot zowel het actief als het passief kiesrecht vereist de (grond)wet-gever onder meer dat de kiezers en de kandidaten over (bepaalde onderdelen van) hun kiesrechten beschikken. Zij mogen derhalve niet verkeren in een van de wettelijk bepaalde gevallen van uitsluiting. In deze bijdrage onder-zoeken wij de gevallen van uitsluiting die het gevolg zijn van een strafrechtelijke veroordeling. Hierbij dienen twee gevallen van elkaar te worden onderscheiden. Vooreerst kan de rechter de ontzetting uit het kiesrecht in bepaalde 6 M. Verdussen, «Les droits électoraux» in M. Verdussen en N. Bombled (eds.), Les droits constitutionnels en Belgique, Brussel, Bruylant, 2011, (637) 637. 7 E. Brems en D. Voorhoof, «Politieke vrijheden van gedetineer-den: vrijheid van meningsuiting, recht op toegang tot informatie, vrijheden van vergadering en vereniging, recht op deelname aan ver-kiezingen» in E. Brems, S. Sottiaux, P. Vanden Heede en W. Van-denhole (eds.), Vrijheden en vrijheidsbeneming. Mensenrechten van gedetineerden, Antwerpen, Intersentia, 2005, (79) 119; M. Verdussen, «Les droits électoraux» in M. Verdussen en N. Bombled (eds.), Les droits constitutionnels en Belgique, Brussel, Bruylant, 2011, (637) 640.