Patient Participation in Multidisciplinary Team Meetings in Mental Healthcare

Abstract

De geestelijke gezondheidszorg (GGZ) ondergaat een aanzienlijke evolutie en verschuift van een paternalistische benadering naar een meer samenlevingsgerichte aanpak, waarbij de nadruk ligt op empowerment en patiëntenbetrokkenheid. Nieuwe visies, zoals herstelgerichte en persoonsgerichte zorg, benadrukken de actieve rol van de patiënt, die steeds meer wordt beschouwd als een partner in zijn eigen zorgproces. Deze verandering bevordert een gelijkwaardige relatie tussen zorgverleners en patiënten, waarbij de ervaringen en kennis van de patiënt centraal staan. In lijn met deze ontwikkeling participeren patiënten steeds vaker in multidisciplinaire teambesprekingen tijdens hun opname in een psychiatrisch ziekenhuis. Dit stelt hen in staat meer regie te nemen over hun zorgproces en actief bij te dragen aan beslissingen over hun behandeling en zorg. Deze benadering versterkt niet alleen de autonomie van patiënten, maar kan tevens bijdragen aan verbeterde behandeluitkomsten, zoals een verbetering in ziekte-inzicht en een effectiever herstelproces. Hoewel patiëntenparticipatie in teambesprekingen de laatste jaren aan belang wint en vaker wordt toegepast in de GGZ, blijft wetenschappelijk onderzoek naar deze vorm van participatie schaars. Eén van de doelstellingen van dit doctoraatsonderzoek was om het bestaande kennistekort met betrekking tot patiëntenparticipatie tijdens multidisciplinaire teambesprekingen in de GGZ aan te vullen. Het onderzoek richtte zich op het verkrijgen van diepgaande inzichten in de percepties en ervaringen van zowel zorgverleners als patiënten. Hierbij stonden vier onderzoeksvragen centraal: (1) Wat zijn de percepties van zorgverleners over patiëntenparticipatie tijdens multidisciplinaire teambesprekingen, (2) Wat zijn de percepties van patiënten over patiëntenparticipatie tijdens multidisciplinaire teambesprekingen, (3) Wat is de geleefde ervaring van patiënten met betrekking tot hun participatie in teambesprekingen tijdens een opname in een psychiatrisch ziekenhuis, en (4) Hoe ontwikkelen patiënten hun rol binnen het proces van participeren tijdens multidisciplinaire teambesprekingen gedurende een opname in een psychiatrisch ziekenhuis, en welke sociale dynamieken spelen hierin een betekenisvolle rol? Het onderzoek werd uitgevoerd in Vlaanderen in diverse psychiatrische ziekenhuizen. Voor het meten van percepties met betrekking tot patiëntenparticipatie tijdens teambesprekingen werd een nieuwe vragenlijst ontwikkeld en gevalideerd. In totaal werden 983 vragenlijsten verzameld, waarvan 701 ingevuld door zorgverleners in de intramurale GGZ en 282 door patiënten. Naast de kwantitatieve gegevensverzameling werden ook diepte-interviews gehouden met twaalf patiënten die waren opgenomen in een psychiatrisch ziekenhuis. De resultaten tonen aan dat zowel zorgverleners als patiënten over het algemeen veel belang hechten aan patiëntenparticipatie tijdens multidisciplinaire teambesprekingen. Beide groepen erkennen de waarde van participatie als een middel om de zorg te verbeteren en zijn dan ook bereid om hierin te investeren. Daarnaast komt duidelijk naar voren dat zowel zorgverleners als patiënten een sterke voorkeur hebben voor een actieve rol van de patiënt en participatie op hoog niveau. Dit omvat niet alleen het aanwezig zijn van de patiënt tijdens teambesprekingen, maar ook het actief in dialoog gaan met het team en het delen van persoonlijke inzichten over het eigen zorgproces. De resultaten laten echter zien dat er verschillen bestaan tussen de percepties van zorgverleners en patiënten met betrekking tot o.a. de rol van de patiënt in het nemen van beslissingen tijdens multidisciplinaire teambesprekingen. Zorgverleners geven de voorkeur aan een collaboratieve rol, waarbij ze vinden dat de beslissing over de beste behandeling voor de patiënt een gedeelde verantwoordelijkheid is tussen het team en de patiënt. Patiënten, daarentegen, geven aan vaker een passieve rol in het beslissingsproces te verkiezen, waarbij zij de verantwoordelijkheid grotendeels bij het team leggen. Dit geldt met name voor patiënten die zijn opgenomen, terwijl niet-opgenomen patiënten vaker een autonome rol kiezen en meer controle willen uitoefenen over de besluitvorming. Het opnemen van een actieve rol door patiënten is echter geen vanzelfsprekendheid en strekt zich uit voorbij het moment van de teambespreking zelf. Het betreft een breder, doorlopend proces dat zowel vóór als na de teambespreking plaatsvindt. De bevindingen tonen aan dat patiënten in dit proces streven naar een partnerschap met de teamleden, waarin beide partijen vanuit hun eigen perspectief en expertise bijdragen, zonder deze perspectieven als tegenstrijdig te beschouwen of tegenover elkaar te plaatsen. Om deze rol van partner effectief te vervullen, onderscheiden patiënten drie essentiële componenten: goed geïnformeerd en voorbereid worden, gezien en gehoord worden, en in staat zijn om te begrijpen waarom bepaalde dingen gebeuren zoals ze gebeuren. Op basis van hun ervaringen met deze componenten, evenals de mate waarin het team hun inspanningen waardeert, maken patiënten bewuste keuzes over hun participatie. Ze besluiten bijvoorbeeld of ze actief willen blijven deelnemen, terugkeren naar een passieve rol, of volledig willen stoppen met participeren in teambesprekingen. Kleine, maar betekenisvolle factoren blijken een invloed te hebben op dit proces. Zo speelt de ondersteuning van een vertrouwensfiguur, zoals een verpleegkundige, een cruciale rol in het proces van participeren. Ten aanzien van de aanwezigheid van familieleden tijdens de teambesprekingen ervaren patiënten echter gemengde gevoelens. Dit doctoraatsonderzoek levert een belangrijke bijdrage aan de kennis over patiëntenparticipatie tijdens multidisciplinaire teambesprekingen in de GGZ. Het is de eerste keer dat deze vorm van patiëntenparticipatie vanuit verschillende perspectieven in de context van de GGZ werd onderzocht. Bovendien is dit de eerste studie die erin slaagde om op een grote schaal de percepties van zorgverleners en patiënten in de GGZ te meten over patiëntenparticipatie tijdens deze besprekingen. Hierdoor werd niet alleen een globaal beeld gegenereerd, maar was het ook mogelijk om verschillen te detecteren binnen groepen, evenals tussen groepen. Verder gaf de kwalitatieve studie waardevolle inzichten in de ervaringen en rolontwikkeling van patiënten, wat bijdraagt aan de theorievorming over het participatieconcept. De bevindingen van deze studie benadrukken tevens de positieve verbanden tussen participatie in teambesprekingen, zelfkennis, zelfinzicht en hoop. De resultaten leiden tot aanbevelingen op verschillende niveaus. Zorgverleners dienen patiënten op een persoonsgerichte manier te ondersteunen in hun zoektocht naar een nieuwe rol als partner. Hierbij is het van belang dat zorgverleners open in dialoog treden en de keuzes van patiënten respecteren. Daarnaast is het belangrijk om patiënten goed te informeren en voor te bereiden, hen echt te zien en te horen, en hen zo te begeleiden dat ze kunnen begrijpen waarom bepaalde dingen gebeuren. Zorginstellingen zouden hun visie op participatie in teambesprekingen moeten expliciteren in een beleidsplan. Het GGZ-beleid kan een cruciale rol spelen in de structurele implementatie van participatie in de GGZ door het uitdragen van een duidelijke visie op participatie. Toekomstig onderzoek zou zich bij voorkeur richten op de ervaringen van zorgverleners, zoals verpleegkundigen, ervaringsdeskundigen, evenals op die van familieleden. Daarnaast wordt aanbevolen de gemeten uitkomsten van participatie tijdens teambesprekingen uit te breiden en verdere exploratie te verrichten naar de factoren die de implementatie van participatie kunnen faciliteren.

Mental health care (MHC) is currently undergoing a transformative shift from a paternalistic model to a community-oriented model that emphasizes empowerment and active patient involvement. Emerging frameworks, such as recovery-oriented and person-centered care, highlight the importance of the patient as an active partner in the care process. This shift encourages a more equitable relationship between mental healthcare professionals and patients, with the patient’s experiences and expertise at the forefront. A significant manifestation of this shift is the increasing participation of patients in multidisciplinary team meetings (MTMs) during psychiatric hospitalizations. This participation not only enhances patients' sense of autonomy but also fosters more active involvement in decisions regarding their treatment, potentially leading to improved outcomes, including enhanced self-knowledge and recovery. Despite the growing application of patient participation in MTMs within MHC, there remains a notable lack of scientific research on this specific form of participation. This doctoral research aimed to address this knowledge gap, focusing on the experiences and perceptions of both patients and mental healthcare professionals regarding patient participation during MTMs. Four key research questions guided the study: (1) How do mental healthcare professionals perceive patient participation in MTMs? (2) How do mental health patients perceive patient participation in MTMs? (3) How do patients experience participation in MTMs during psychiatric hospitalization? (4) How do patients develop their role in the participatory process of participating in MTMs during psychiatric hospitalization, and what social dynamics influence this process? The research was conducted in Flanders, involving several psychiatric hospitals that serve patients with mental health vulnerabilities. A novel questionnaire was developed and validated to measure perceptions of patient participation in MTMs. A total of 983 completed questionnaires were collected, comprising responses from 701 mental healthcare professionals and 282 (former) patients. In addition, in-depth interviews were conducted with twelve mental health patients to supplement the quantitative data. The findings indicate that both healthcare professionals and patients recognize the importance of patient participation in MTMs and view it as a valuable means of improving care. Both groups express a strong preference for a patient role that is active and participatory. This includes not only the patient’s physical presence at the meetings but also their active engagement in dialogue and the sharing of personal insights regarding their care. However, differences were observed between the perceptions of healthcare professionals and patients concerning the patient's involvement in decision-making. Healthcare professionals generally favor a collaborative approach, wherein the responsibility for treatment decisions is shared between the team and the patient. In contrast, patients’ preferences for decision-making vary depending on their hospitalization status. Inpatients tend to adopt a more passive role, often delegating decision-making responsibility to the healthcare team, whereas former patients are more inclined to assume an autonomous role, preferring to take responsibility for their own decisions. Assuming an active role, however, is not a straightforward process for patients and extends beyond the confines of the MTM itself. It represents a broader, ongoing process that begins before and continues after the meeting. Within this process, patients strive to develop a partnership with the team members, characterized by mutual contributions informed by their respective perspectives and expertise. Importantly, these perspectives are not regarded as contradictory or adversarial but as complementary to one another. To effectively assume this role as a partner, patients identify three key components: being well-informed and prepared, being seen and heard, and being able to understand the reasoning behind certain decisions and actions. Based on their experiences with these components, as well as the extent to which the team acknowledges their contributions, patients make deliberate decisions regarding their continued participation. This includes determining whether to remain actively engaged, revert to a more passive role, or disengage entirely from participating in team meetings. Subtle yet significant factors influence this process, with the support of a trusted figure, such as a mental health nurse, playing a pivotal role. Additionally, patients report mixed feelings regarding the presence of family members during team meetings in which they participate. This doctoral research represents a significant contribution to the field of patient participation in MTMs within MHC. It is the first study to examine this form of participation on such a large scale, incorporating the perspectives of both mental healthcare professionals and mental health patients. The study not only provides a comprehensive overview but also highlights differences in perceptions within and between the two groups. Furthermore, the qualitative component of the research offers valuable insights into the development of patients’ roles and the social dynamics involved, contributing to theoretical advancements in the concept of patient participation. The findings also underscore the positive relationships between participation in team meetings, self-awareness, self-insight, and hope. The study's results lead to several recommendations at various levels. Healthcare professionals should offer person-centered support to patients as they navigate their role as partners in the participatory process. It is vital that professionals engage in open communication, respect patients’ choices, and ensure that patients are well-informed, heard, and able to understand the reasoning behind actions and treatment decisions. Healthcare organizations are encouraged to formalize their approach to participation by developing a clear participation policy that aligns with a strength-based vision. Mental health care policy should play a pivotal role in facilitating the structural implementation of participatory practices. Future research should further explore the experiences of mental healthcare professionals, including nurses and peer workers, as well as the perspectives of family members. Additionally, expanding the range of outcomes measured in relation to participation in MTMs and investigating the factors that facilitate the effective implementation of this form of participation would be valuable directions for future studies.