Redactionele signalen

Abstract

In mijn ‘Redactionele signalen’ van twee maanden geleden (SEW 2025/23) verbaasde ik me al over de snelheid waarmee sinds het aantreden van de nieuwe president van de VS de geopolitieke verhoudingen worden hertekend. Het samenwerkingsmodel van de EU, gebaseerd op democratie, rechtsstaat en mensenrechten, staat stevig onder druk, zo schreef ik toen, in die zin dat we in toenemende mate geconfronteerd worden met een leidende klasse die dit model afwijst, en misschien zelfs veracht. Intussen is dit opnieuw pijnlijk duidelijk geworden naar aanleiding van de krachtmeting met de rechterlijke macht, zoals die momenteel aan de gang is in de VS. Eerbied voor de uitspraken van een onafhankelijke rechterlijke macht is nochtans cruciaal voor een goed functionerende rechtsstaat. Niet iedereen lijkt het daar echter nog mee eens te zijn. Het zal u dan ook niet verbazen dat mijn aandacht onmiddellijk werd getrokken door de (zeer lezenswaardige) noot van Lemmer en Kappé in het hier voorliggende nummer van SEW. Beide doctorandi in het EU-recht fileren op nauwkeurige wijze het arrest Valančius (C-119/23) waarin het Hof van Justitie (Grote kamer) een uitspraak doet over de Litouwse selectieprocedure voor kandidaten voor het ambt van rechter bij het Gerecht van de EU. Lemmer en Kappé zijn het op vriendelijke wijze niet geheel eens met het Hof, en concluderen dat dit arrest al met al een gemiste kans is ‘om duidelijke normen te stellen voor het waarborgen van rechterlijke onafhankelijkheid in de nationale fase van benoemingsprocedures van EU-rechters’. Hoewel het Hof voor de beoordeling van rechterlijke benoemingen bij zowel de nationale rechterlijke instanties als die van de EU vertrekt van hetzelfde vereiste van rechterlijke onafhankelijkheid, oordelen beide onderzoeksters dat dit principe toch iets losser wordt ingevuld voor wat betreft EU-rechters dan voor nationale rechters. Zonder zelf een uitspraak te willen doen in verband met deze zaak, doet het deugd vast te stellen dat jonge onderzoekers zich wijden aan moeilijke vraagstukken als deze, en genuanceerde en onderbouwde standpunten innemen. Tegelijkertijd moeten we ons allen goed bewust blijven van het feit dat, ook in de EU, een groeiende groep burgers zich afvraagt waar democratie, rechtsstaat en mensenrechten eigenlijk toe dienen. Zij vormen een makkelijk doelwit voor mooipraters die de macht naar zich toe willen trekken. De oplossing? Als die voor de hand lag, was ze wellicht al gevonden. Laat ik dan toch maar opnieuw de aandacht vestigen op het belang van onderwijs, in de ruime zin van het woord. In mijn vorige ‘Redactionele signalen’ verwees ik naar de invulling van het curriculum van de rechtenopleiding. Maar mensen opleiden in democratie, rechtsstaat en mensenrechten is meer dan juristen-in-spe een goed curriculum voorschotelen. De moeilijkste taak is diegenen te bereiken die het nut niet inzien van al die hoogdravende begrippen. Vanuit die optiek leverde mijn collega van de Universiteit Antwerpen, Patricia Popelier, een opmerkelijke inspanning. Enkele weken geleden kwam haar boek uit: Een grondwet voor ons allemaal. In korte verhalen bestemd voor een erg divers publiek gaat ze op zoek naar waar de grondwet eigenlijk over gaat, en brengt ze die grondwet weer bij ons, de burgers voor wie ze een houvast moet betekenen. Ik ben benieuwd …