Editoriaal: Vergissen is menselijk

Abstract

Ondanks de vele initiatieven om een kwaliteitsvolle zorg te garanderen, inclusief het medische aansprakelijkheidssysteem, zijn medische incidenten menselijk. Het niet-menselijke aspect wortelt waarschijnlijk eerder in de communicatie van medische blunders. Artsen zijn opgeleid om schade te herstellen, maar dreigen te blokkeren indien zij deze schade zelf hebben aangericht. Gallagher et al. (2006) tonen met hun surveyonderzoek met meer dan 2.500 artsen aan dat meer dan de helft van de artsen ervoor kiest om een medische fout niet toe te geven aan de patiënt, terwijl deze laatste eerlijke communicatie verwacht (1). Dit resulteert in een vertrouwensbreuk in de arts-patiëntrelatie die mogelijk leidt tot burnout of uitgesproken frustraties in uitzichtloze rechtszaken (2-4). Een medisch incident lijkt een kettingreactie te veroorzaken die resulteert in een vicieuze cirkel waarin zowel artsen als patiënten slachtoffer zijn. Het feit dat artsen vaak aanzien worden als feilloze machines, kan namelijk zowel de oorzaak als het gevolg zijn van het niet communiceren over medische incidenten. Indien artsen hierover niet communiceren, zijn patiënten zich niet bewust van de mogelijke risico's verbonden aan hun behandeling(en) en kunnen collega's niet leren van voorvallen uit het verleden. Vermijdbare incidenten blijven plaatsvinden, patiënten blijven torenhoge verwachtingen koesteren en zijn dan ook teleurgesteld wanneer er niet aan deze verwachtingen wordt voldaan. Er is met andere woorden een discrepantie tussen de verwachtingen van de patiënt en de capaciteiten van de artsen. Deze torenhoge verwachtingen en mogelijke gevolgen, zoals een rechtszaak of klachten bij de ombudsdienst, kunnen een drempel vormen om te communiceren over medische blunders, wat opnieuw aanleiding geeft tot slechte gevoelens en negatieve gedragsintenties van patiënten. Bovendien kan het aansprakelijkheidsrisico artsen motiveren om overbodige testen en procedures uit te voeren of risicovolle patiënten of procedures te ontwijken, voornamelijk om medische aansprakelijkheidsclaims te vermijden (defensieve geneeskunde). Een pilootsurvey met 90 Belgische artsen geeft de indicatie dat maar liefst 13% van alle testen en procedures voornamelijk defensief uitgevoerd wordt (5). In het huidige debat over een mogelijk beschermd meldingssysteem voor medische incidenten is reflecteren over enerzijds de oorzaken van medische voorvallen en anderzijds de oorzaken van defen-sieve communicatie over deze medische incidenten wenselijk. De impact van medische voorvallen op het gedrag van patiënten en artsen is op dit moment onvoldoende duidelijk om gefundeerde beleidsmaatregelen te treffen om een oplossing te bieden voor deze problematiek. Het hierna vol-gende artikel draagt bij tot deze hiaten in de literatuur door een overzicht te geven van mogelijke initiatieven om de vicieuze cirkel van defensieve communicatie met al haar mogelijke oorzaken en gevolgen te doorbreken.