Een onderzoek naar genderinclusiviteit binnen het Belgische afstammingsrecht

Abstract

Te midden van groeiende aandacht voor gendergelijkheid, een toenemende diversiteit aan gezinsvormen en voortdurende innovaties op het vlak van medisch begeleide voortplanting, staat het afstammingsrecht voor een fundamentele heroriëntatie. Voormelde ontwikkelingen zetten het bestaande wettelijke kader onder druk en roepen vragen op over hoe juridische afstammingsbanden (moeten) worden vastgesteld. Tegen deze achtergrond staat in dit proefschrift de volgende vraag centraal: “Is het gerechtvaardigd om het Belgische afstammingsrecht genderinclusief te maken? Zo ja, hoe zou dit in het oud Burgerlijk Wetboek geïmplementeerd moeten worden?”. Het onderzoek wordt gestructureerd rond vier subonderzoeksvragen, elk met een eigen methodologische insteek. De eerste subonderzoeksvraag luidt: “Welke historische evoluties typeren het Belgische afstammingsrecht met betrekking tot genderinclusiviteit en hoe ziet de huidige regelgeving er op dit vlak uit?”. In een eerste afdeling wordt een descriptief-historische analyse uitgevoerd van zowel wetgevende als jurisprudentiële ontwikkelingen sinds 1987 en dit aan de hand van drie specifieke pijlers: (1) het gender van de ouder(s), (2) de seksuele oriëntatie van de ouder(s) en (3) de genderidentiteit van de ouder(s). In een tweede afdeling worden de voornaamste actuele uitdagingen belicht. De analyse toont dat het Belgische afstammingsrecht nog steeds grotendeels gebaseerd is op een binaire moedervader-logica en traditionele aannames over biologische verwekking en heteronormatieve gezinsvorming. De tweede subonderzoeksvraag is evaluatief van aard: “Kan een genderinclusief afstammingsrecht vanuit een sociaalwetenschappelijke invalshoek gerechtvaardigd worden?”. Hiervoor wordt een systematische literatuurstudie uitgevoerd van sociaalwetenschappelijke studies, gepubliceerd sinds 1987 en afkomstig uit Europese en Noord-Amerikaanse contexten. Het onderzoek richt zich op gezinnen met aan het hoofd een bewust alleenstaande moeder of vader, homoseksuele of lesbische ouder(s), of een transgender- of non-binaire ouder. De analyse doet besluiten dat het welzijn en de ontwikkeling van kinderen sterker worden beïnvloed door relationele en omgevingsfactoren dan door de specifieke gezinsstructuur waarin zij opgroeien. De derde subonderzoeksvraag is extern vergelijkend: “(Hoe) kan het Nederlandse afstammingsrecht een bron van inspiratie uitmaken?”. Dit deel omvat eerst een descriptief-historische analyse van het Nederlandse afstammingsrecht, gevolgd door een geïntegreerde vergelijking met het Belgische recht. Hieruit blijken zowel waardevolle inzichten als aandachtspunten voor waakzaamheid. De vierde en laatste subonderzoeksvraag is normatief: “Hoe moet het Belgische afstammingsrecht geherformuleerd worden teneinde genderinclusiviteit te bevorderen?”. Eerst wordt een analytisch toetsingskader ontwikkeld op basis van vijf kwaliteitscriteria: doeltreffendheid en doelmatigheid; rechtmatigheid; coherentie en consistentie; eenvoud, duidelijkheid en toegankelijkheid; en sociale bestendigheid. In het licht daarvan worden vervolgens tien concrete aanbevelingen geformuleerd die gezamenlijk de contouren schetsen van een genderinclusieve hertekening van het Belgische afstammingsrecht.