Please use this identifier to cite or link to this item: http://hdl.handle.net/1942/16603
Full metadata record
DC FieldValueLanguage
dc.contributor.advisorDE BLEECKERE, Sylvain-
dc.contributor.authorDE RIDDER, Roel-
dc.date.accessioned2014-04-08T08:42:45Z-
dc.date.available2014-04-08T08:42:45Z-
dc.date.issued2013-
dc.identifier.urihttp://hdl.handle.net/1942/16603-
dc.description.abstractHet proefschrift heeft als onderwerp de toekomst van de Vlaamse parochiekerken. Het definieert het kerkenprobleem als een vierledige uitdaging. (1) Er is een gebrek aan voorgangers voor de katholieke eredienst; (2) het kerkbezoek neemt gestaag af, maar voor bijzondere vieringen zoals doopsels en begrafenissen blijft de parochiekerk dienst doen voor een groot deel van de bevolking; (3) de kosten (zowel qua exploitatie als qua investeringen) met betrekking tot de parochiekerken stijgen; en (4) het risico op verval van de kerken neemt toe, hoewel dat via de doorgaans goede zorgen door de kerkfabrieken (een systeem dat quasi uniek in de wereld is) te overzien blijft. De volledige uitdaging echter is niet alleen via cijfers te begrijpen: politici en erfgoedexperts dreigen het kerkenprobleem te generaliseren en oplossingen, tot herbestemming toe, te projecteren die in feite geen antwoord zijn op de concrete situaties in de Vlaamse parochies. Vandaag is het daarom nodig om het kerkenprobleem te zien als een breed-maatschappelijk en steeds gesitueerd probleem. Het kerkenprobleem is te complex, te specifiek en telkens te lokaal om een generalistische aanpak voor te stellen die gebaseerd is op a priori categorieën. Dat leidt tot de volgende dubbele onderzoeksvraag: welke strategische aanpak van het bestaande kerkprobleem leidt tot zowel een architecturale herdefiniëring als een conviviale herwaardering van het kerkgebouw? Dit onderzoek tast een mogelijk spoor af; het vindt daarvoor inspiratie in de Actor-Network Theory en de spatial-agencypraktijk en - theorie (of: de expliciet maatschappelijk geëngageerde architectuur), twee kennisdomeinen die complexiteit, specificiteit en het lokale aspect steeds incalculeren en daarenboven theorie en praktijk niet zien als gescheiden werelden. Ook veldonderzoek speelt een belangrijke rol in dit onderzoek; er is gekozen voor de Schulense Sint-Jan de Doperkerk (Schulen is een deelgemeente van het Limburgse Herk-de-Stad) als casestudy. Het onderzoek werkt een strategie voor de Vlaamse parochiekerken uit die meer pragmatisch is en meer op de praktijk gericht dan wat verschillende experts ter zake voorstellen; het brengt aanknopingspunten, ' propositions' (naar de Franse filosoof en socioloog Bruno Latour), in kaart die het kerkgebouw zelf aanbiedt. Om dat te verwezenlijken bouwt het onderzoek eerst een brede definitie - een dikke beschrijving - op van wat het kerkgebouw is door na te gaan wat het kerkgebouw werkelijk doet of teweegbrengt (herdefiniëring). Aan de hand van de aanknopingspunten articuleert de tekst mogelijke invullingen voor het kerkgebouw (herwaardering). In hoofdzaak bestaat het proefschrift uit drie delen: (1) een status quaestionis met betrekking tot het debat over de toekomst van de parochiekerken, met de nadruk op Vlaanderen, (2) een nieuw (theoretisch) onderzoekskader dat voortkomt uit een kritiek op hoe experts denken over de parochiekerken en dat steunt op het spatial-agencydiscours en op hedendaagse sociale theorie, en (3) de uitwerking van een methodiek of een protocol om het kerkenprobleem praktisch te behandelen, gebaseerd op het nieuwe onderzoekskader en uitgewerkt als een constante wisselwerking van theorie en praktijk. Dat is de wijze waarop de dubbele onderzoeksvraag onderzocht werd. Doorheen het onderzoek verschijnt nevenbestemming, als een aanpak die (pragmatisch) voortbouwt op wat al voorhanden is, méér als oplossing dan harde herbestemming. Dat betekent niet dat het zinvol is om herbestemming op voorhand uit te sluiten. Via dorpsvergaderingen, enquêtes, publieke acties in het kerkgebouw en ontwerpend onderzoek en participatiesessies aan de hand van grote maquettes werd de maatschappelijke performance van de Schulense parochiekerk onderzocht en werden mogelijke toekomstige invullingen getest. De praktijk voedde in die zin de strategie evenveel als de theorie. Meer nog: de praktijk weerlegde belangrijke delen van de bestaande theorie rond de toekomst van de parochiekerken.-
dc.language.isoen-
dc.language.isonl-
dc.subject.otherparish churches; issue; actor; forum; spatial agency; involving people-
dc.titleKerkgebouw genereert publiek: Een actuele strategie voor de architectuurtheoretische herdefiniëring en de toegepaste herwaardering van de Vlaamse parochiekerk-
dc.title.alternativeThe Church Building’s Public Performance: a new strategy for the architectural theoretical redefinition and the applied revaluation of Flanders’ parish churches-
dc.typeTheses and Dissertations-
local.format.pages358-
local.bibliographicCitation.jcatT1-
dc.relation.references51N4E, 2012. Th e Client Refusing All Limits. In: 51n4e [red.], Reasons for Walling a House. Berlijn: Ruby Press, zonder paginanummering. ACHTERBERG, P., HOUTMAN, D., AUPERS, S., DE KOSTER, W., MASCINI, P., & VAN DER WAAL, J., 2009. Dialectiek van secularisering. Hoe de afname van christelijke religiositeit samengaat met een sterkere nadruk op haar publieke belang in achttien westerse landen. Sociologie, 5 (3), pp. 324-42. ACHTERHUIS, H., 1975. Filosofen van de derde wereld: Frantz Fanon, Che Guevara, Paulo Freire, Ivan Illich, Mao Tse-Toeng. Baarn: Uitgeverij Ambo. ANDRIEUX, F., 2007. Fable Bordelaise. Variations sur un projet de A. Lacaton et J.-P. Vassal. Cahiers Th ématiques, nr. 7, pp. 58-68. ARGYRIS, C, & SCHON, D. A., 1991. Participatory Action Research and Action Science Compared: A Commentary. In: W. Foote Whyte [red.], Participatory Action Research. Londen: Sage Publications, pp. 85-96. ASCOOP, L. [RED.], 2007. 150 Jaar Sint-Annakerk Gent: Een kerkgebouw en zijn bestemming: Zorgen voor heden en toekomst. Gent: kerkfabriek Sint-Anna. ASSELBERGS, F., MOREL, P., VAN MEETEREN, H., KOSTER, G., LINSSEN, M., HOUBEN, P, & ROETERDINK, N., 2008. Aanbevelingen herbestemming kerken en kerklocaties aan lokale overheden en kerkelijke bestuurders. Haarlem / Rotterdam / Utrecht: Bisdom Haarlem, Bisdom Rotterdam en Projectbureau Belvedere. ATELIER BOW-WOW, TSUKAMOTO, Y., & KAIJIMA, M., 2007. Graphic Anatomy Atelier Bow- Wow. Tokyo: TOTO Publishing. ———, 2010. Behaviorology. New York: Rizzoli. AWAN, N., SCHNEIDER, T., & TILL, J., 2011. Spatial Agency. Other Ways of Doing Architecture. Londen/New York: Routledge. BAARDA, D.B., DE GOEDE, M. PM., & TEUNISSEN, J., 2005. Basisboek kwalitatief onderzoek: Handleiding voor het opzetten en uitvoeren van kwalitatief onderzoek [tweede, geheel herziene druk]. Groningen/Houtem: Stenfert Kroese/Wolters-Noordhoff . 305 BADE, T., & SMID, G., 2008. Eigen haard is goud waard: Over de economische baten van cultuurhistorisch erfgoed. Arnhem: Triple E Productions. BARENHOLDT, J. O., BUSCHER, M., SCHEUER, J.D., & SIMONSEN, J., 2010. Perspectives on Design Research. In: J. Simonsen, J. O. Barenholdt, M. Buscher & J. D. Scheuer [red.], Design Research: Synergies from Interdisciplinary Perspectives. Londen/New York: Taylor & Francis, pp. 1-15. BALTHAZAR, H., 1997. De instandhouding en ontsluiting van het kerkelijk erfgoed in het kader van een integrale en maatschappelijk geintegreerde monumentenzorg. In: H. Balthazar [red.], Kerkelijk Erfgoed. Verslagboek Vierde Ontmoetingsdag van de Vlaamse Contactcommissie Monumentenzorg. Brussel: vcm, pp. 4-9. ———[RED.], 1997. Kerkelijk Erfgoed. Verslagboek Vierde Ontmoetingsdag van de Vlaamse Contactcommissie Monumentenzorg. Brussel: vcm. BAVO, 2010. Too Active to Act. Cultureel activisme na het einde van ge geschiedenis. Amsterdam: Valiz. BEK, K., & SCHIRMER, U. [RED.], 2011. Kirche Leer – Was dann? Neue Nutzungskonzepte für alte Kirchen [volume 17 in de reeks Berichte Zu Forschung Und Praxis Der Denkmalpfl ege in Deutschland]. Petersberg: Deutsche Stiftung Denkmalschutz, Vereinigung der Landesdenkmalpfl eger in der Bundesrepublik Deutschland & Michael Imhof Verlag. BEKAERT, G., 1967. In een of ander huis: Kerkbouw op een keerpunt. Tielt: Lannoo. ———, 1976. Mensen wonen. In: G. Bekaert, E. Van Broekhoven & B. Van Reeth, Omtrent Wonen. Antwerpen: Seso, pp. 53-130. ———, 1990. Een gebouw is een gebouw. Kultuurleven, 57 (2), pp. 32-39. BINNEY, M., & BURMAN, P. [RED.], 1977. Change & Decay. Th e Future of Our Churches. Londen: Cassell & Collier Macmillan Publishers Ltd. BENOOT, K., 2010. Symposium over herbestemming van kerken. Renoscripto, december, pp. 47-49. BESEMER, J., 2006. Opdat de ruimte meeviert, werkboek (her)inrichting liturgische ruimten met veel voorbeelden uit de praktijk. Rotterdam: bisdom Rotterdam. BEVERS, H., GELDERS, D., MARTENS, M., & RAYMAEKERS, P., 2011. Verkennend onderzoek naar de sociale samenhang en de betekenis van sociaal-culturele verenigingen in vijf plattelandsdorpen. In: H. Bevers, D. Gelders, M. Martens & P. Raymaekers [red.], Sociaal-culturele verenigingen: Het sociaal kapitaal van de samenleving? Tielt: Lannoo Campus, pp. 13-117. BILLIET, J., 1998. Sociaal kapitaal, levensbeschouwelijke betrokkenheid en maatschappelijke integratie in Belgie. Tijdschrift voor sociologie, 19 (1), pp. 33-54. BILLIET, J., & DOBBELAERE, K., 1976. Godsdienst in Vlaanderen: Van kerks katolicisme naar sociaal-kulturele kristenheid [Horizonreeks]. Leuven: Davidsfonds. BISSELING, H., DE ROEST, H., & VALSTAR, P. [RED.], 2011. Meer dan hout en steen. Handboek voor sluiting en herbestemming van kerkgebouwen. Zoetermeer: Uitgeverij Boekencentrum. BISSELING, H., & VALSTAR, P., 2011. Op weg naar een besluit. Over de procedures rond kerksluiting. In: H. Bisseling, H. De Roest & Peet Valstar [red.], Meer dan hout en steen. Handboek voor sluiting en herbestemming van kerkgebouwen. Zoetermeer: Uitgeverij Boekencentrum, pp. 163-77. BLOSZIES, C., 2012. Old Buildings, New Designs. Architectural Transformations [Architecture Briefs]. New York: Princeton Architectural Press. BLUNDELL JONES, P., PETRESCU, D., & TILL, J. [RED.], 2005. Architecture and Participation. Londen: Spon Press. BOCKMA, H., (30.08.2010). ‘Er is een obsessie met behoud’ [interview met Rem Koolhaas]. De Volkskrant, via http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2676/Cultuur/archief/article/ detail/1017610/2010/08/30/Er-is-een-obsessie-met-behoud.dhtml [geraadpleegd op 4 oktober 2012]. BOELENS, O., & MEIJERS, T., 2009. Katholieke Kerk en Protestantse Kerk slaan handen ineen. In: O. Boelens & T. Meijers [red.], Het Kerkgebouw als religieus erfgoed. Verslagboek van de publieksdag van de Faculteit Katholieke Th eologie, Universiteit Van Tilburg, gehouden op 9 Oktober 2008. Bergambacht: Uitgeverij 2VM, pp. 149-51. ———[RED.], 2009. Het Kerkgebouw als religieus erfgoed. Verslagboek van de publieksdag van de Faculteit Katholieke Th eologie, Universiteit Van Tilburg, gehouden op 9 Oktober 2008 [volume 2 in de reeks Het kerkgebouw als religieus erfgoed]. Bergambacht: Uitgeverij 2VM. BOEVE, L., 1999. Onderbroken traditie: Heeft het christelijk verhaal nog toekomst? [geredigeerd door R. Bauer, in de reeks Mens en tijd]. Kapellen: Uitgeverij Pelckmans. ———[RED.], 1999. De Kerk in Vlaanderen: Avond of dageraad? Leuven: Davidsfonds. ———, 2006. God onderbreekt de geschiedenis: Th eologie in tijden van ommekeer. Kapellen: Uitgeverij Pelckmans. BOIE, G., 2011. C-Mine. In: T. Weaver, P. Johnston & ne, 51N4E. Double or Nothing. Londen: Architectural Association, zonder paginanummering. BOLLE, E. [RED.], 1981. Nietzsche als genealoog en als nomade. Nijmegen: SUN. BOLLON, P., 2011. Why Pragmatism Could Well Be the “Philosophy of the Future”/Pourquoi le pragmatisme pourrait bien etre la “philosophie de l’avenir”. L’Architecture d’Aujourd’hui, nr. 385, pp. 124-33. BORGERMANS, T., (09.01.2011). “Kerk Lutselus Heeft Toekomst”. Het Belang van Limburg, via http://www.hbvl.be/limburg/diepenbeek/kerk-lutselus-heeft-toekomst.aspx [geraadpleegd op 27 september 2012]. BOTTERMAN, S., & HOOGHE, M., 2009. Religieuze praktijk in België 2007: een statistische analyse. Rapport ten behoeve van de Bisschoppenconferentie van Belgie. Leuven: Centrum voor Politieke Wetenschappen, Katholieke Universiteit Leuven. BOUCKAERT, L., 1981. Leren Filosoferen: In dialoog met K. Marx, I. Illich, L. Dupré en E. Levinas. Leuven: Acco. BOURGEOIS, G., 2011. Conceptnota “Een toekomst voor de Vlaamse parochiekerk”. Brussel: Vlaamse Regering. BOYER, M. C., 1996. Th e City of Collective Memory. Its Historical Imagery and Architectural Entertainments. Cambridge: Th e MIT Press. BOYM, S., 2001. Th e Future of Nostalgia. New York: Basic Books. BRAL, M. (10.07.2012). Kerk wordt wielermuseum. Wielergadgets krijgen vaste plaats in het huis van God. Het Nieuwsblad, via http://www.nieuwsblad.be/article/detail.aspx?arti cleid=DMF20120709_00216780 [geraadpleegd op 28 september 2012]. BRAND, S., 1995. How Buildings Learn. What Happens after Th ey’re Built [tweede editie]. New York: Penguin Books. BROLIN, B. C., 1980. Architecture in Context: Fitting New Buildings with Old. New York: Van Nostrand Reinhold. BYARD, P. S, 2005. Th e Architecture of Additions: Design and Regulation. New York: W. W. Norton & Company. CALLAERT, G., 2008. Voormalige noodkerk van de parochie Sint-Antonius Van Padua (Id: 90229), via https://inventaris.onroerenderfgoed.be/dibe/relict/90229 [geraadpleegd op 28 september 2012]. CALLON, M., 1986. Some Elements of a Sociology of Translation: Domestication of the Scallops and the Fishermen of St Brieuc Bay. In: J. Law [red.], Power, Action and Belief: A New Sociology of Knowledge? Londen/New York: Routledge, pp. 196-223. ———, 1996. Le travail de la conception en architecture. Les cahiers de la recherche architecturale, nr. 37, pp. 25-35. ———, 1997. Concevoir: Modele hierarchique et modele negocie. In: M. Bonnet [red.], L’élaboration des projets architecturaux et urbains en Europe [volume 1 van de referaten: Les acteurs du projet architectural et urbain]. Parijs: Plan Urbanisme Construction et Architecture. ———, 2005. Disabled Persons of All Countries, Unite! In: B. Latour & P. Weibel [red.], Making Th ings Public: Atmospheres of Democracy. Cambridge: MIT Press, pp. 308- 13. CALLON, M., LASCOUMES, P., & BARTHE, Y., [2001] 2009. Acting in an Uncertain World. An Essay on Technical Democracy [in de reeks Inside Technology, geredigeerd door W. E. Bijker, W. B. Carlson & T. Pinch, vertaald door Graham Burchell]. Cambridge: Th e MIT Press. CALLON, M., & RIP, A., 1992. Humains, non-humains: morale d’une coexistence. In: J. Th eys & B. Kalaoram [red.], La terre outragée. Les experts sont formel! Parijs: Autrement, pp.140-56. CANNON, J., 2009. Creativity and Care: New Works in English Cathedrals [geredigeerd door J. King]. Swindon: English Heritage. CARON, B., 2011. Niet de kers op de taart. Waarom kunst- en cultuurbeleid geen luxe is. Kapellen: Uitgeverij Pelckmans. CARPO, M., 2007. Th e Postmodern Cult of Monuments. Future Anterior, 4 (2), pp. 51-60. CARR, J.L., 1990. Churches in Retirement: A Gazetteer. Londen: Redundant Churches Fund. CARUSO, A., [1998] 2008. Th e Tyranny of the New. In: A. Caruso [red.], Th e Feeling of Th ings. Barcelona: Ediciones Poligrafa, pp. 32-35. CARUSO, A., 2009. Whatever Happened to Analogue Architecture. AA Files, nr. 59, pp. 74- 75. CHARLIER, J.-E., & MOENS, F., 1999. De toekomst van onze kerken. Nieuw tijdschrift voor politiek, nr. 4-5, pp. 7-24. ———, 2004. Les eglises, biens cultuels, patrimoine culturel et decision politique. Enseignements d’une enquete sur les lieux de culte catholique d’une ville Belge. In: J.-F. Husson [red.], Le fi nancement des cultes et de la laïcité: comparaison internationale et perspectives [referaten van het gelijknamige colloquium van 8 oktober 2004]. Namen: Observatoire des relations administratives entre les cultes, pp. 137-48. CHARLIER, J.-E., MOENS, F. & NAHON, S., 1998. Analyse des lieux de culte à Charleroi [onderzoeksrapport: vier volumes en bijlagen]. Doornik: GReSAS & Ateliers de la FUCaM. ———, 1999. Eglise et eglises dans la cite. Croyances, pratiques et batiments catholiques a Charleroi. Les cahiers de paraboles, speciale editie. ———, 2001. Appropriation des pratiques religieuses: Le cas des rituels catholiques dans une ville Belge. Social Compass, 48 (4), pp. 491-503. CHOAY, F., 2001. Th e Invention of the Historic Monument. Cambridge: Cambridge University Press. CHURCH HERITAGE FORUM, 2004. Building Faith in Our Future. Londen: Church of England. COENEN, J., 2004. Het kerkgebouw en zijn betekenis. Op zoek naar elan. In: K. Doevendans & G. van der Harst [red.], Het Kerkgebouw in het postindustriële landschap, Zoetermeer: Boekencentrum, pp. 177-84. COLLIN, L., 1997. Visies van de kerkelijke overheid. In: H. Balthazar [red.], Kerkelijk Erfgoed. Verslagboek Vierde Ontmoetingsdag van de Vlaamse Contactcommissie Monumentenzorg. Brussel: vcm, pp. 17-22. ———, 2003. De visie van de Kerk op herbestemming van kerken en kloosters. In: Atelier Lokale Architectuuropdrachten, Team Vlaams Bouwmeester & Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap [red.], (Her-) Bestemming van patrimonium voor erediensten [verslag van de conferentie van 27 november 2003 in de Abdij van Park Heverlee]. Brussel: Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, pp. 9-15. CONFERENCE DES EVEQUES SUISSES, 2006. Recommandations en cas de réaff ectation d’églises et de centres ecclésiaux. Fribourg: Conference des eveques suisses. CONNERTON, P., [1989] 2009. How Societies Remember [geredigeerd door J. Goody & G. Hawthorn, in de reeks Th emes in the Social Sciences]. Cambridge: Cambridge University Press. COOMANS, T., 2002A. Op weg naar bescherming van 19de-eeuwse kerkgebouwen in Vlaanderen: Een status quaestionis. Monumenten & Landschappen, 21 (4), pp. 38- 61. ———, 2002B. De lotgevallen van negentiende-eeuwse kerkgebouwen in de twintigste eeuw in Belgie. In: A. Bergmans, J. De Maeyer, W. Denslagen & W. van Leeuwen [red.], Neostijlen in de negentiende eeuw: Zorg geboden? Handelingen van het tweede Vlaams- Nederlands restauratiesymposium Enschede 3-4 september 1999 [volume 7 in de reeks KADOC Artes]. Leuven: Universitaire Pers, pp. 131-60. ———, 2003. “Eglise a vendre, pour demolir ou autre chose” Herbestemming van kerken: eeuwenoude experimenten en nieuwe uitdagingen. Kunsttijdschrift Vlaanderen, 52 (5), pp. 270-77. ———, 2006. Les eglises en Belgique: Aspects architecturaux, enjeux juridiques et approche patrimoniale. In: T. Coomans, L.K. Morisset & L. Noppen [red.], Quel avenir pour quelles églises? / What Future for Which Churches? Montreal: Presses de l’Universite du Quebec, pp. 41-72. ———, (24.06.2008). Kerkgebouw overleeft door innovatie. Friesch Dagblad, via: http:// www.frieschdagblad.nl/index.asp?artID=39812 [geraadpleegd op 31 oktober 2012]. ———, 2012A. Churches at a Turning Point - the Use Value. RLICC Newsletter, maart, pp. 6-7. ———, 2012B. Reuse of Sacred Places. Perspectives for a Long Tradition. In: T. Coomans, H. De Dijn, J. De Maeyer, R. Heynickx & B. Verschaff el [red.]. Loci Sacri. Understanding Sacred Places [volume 9 van KADOC Studies on Religion, Culture and Society]. Leuven: Leuven University Press, pp. 221-41. COOMANS, T., DE DIJN, H., DE MAEYER, J., HEYNICKX, R., & VERSCHAFFEL, B. [RED.], 2012. Loci Sacri. Understanding Sacred Places [volume 9 van KADOC Studies on Religion, Culture and Society]. Leuven: Leuven University Press. COOPER, T., 2004. How Do We Keep Our Parish Churches? New Maiden: Th e Ecclesiological Society. CRAMER, J., & BREITLING, S., 2007. Architecture in Existing Fabric: Planning, Design, Building. Bazel: Birkhauser. CREYF, S., & VANWALLEGHEM, A., 2010. Kerkdreef (Id: 25933), via https://inventaris. onroerenderfgoed.be/dibe/geheel/25933 [geraadpleegd op 15 maart 2012]. CROUGHS, J., (14.01.2012). St-Jozefkerk wordt een polyvalent parochiaal centrum. Het Belang Van Limburg, via http://www.hbvl.be/limburg/sint-truiden/st-jozefkerkwordt- een-polyvalent-parochiaal-centrum.aspx [geraadpleegd op 30 oktober 2012]. CUNNINGHAM, T., (17.09.2010). Architectuurwedstrijd voor heropbouw kerk Galmaarden. Het Nieuwsblad, via http://www.nieuwsblad.be/article/detail. aspx?articleid=122VGMG7 [geraadpleegd op 3 oktober 2012]. D’HUYVETTER, C., DE LONGIE, B., & EEMAN, M., 1978. Priorij Hunnegem (Id: 8378), via http://inventaris.vioe.be/dibe/relict/8378 [geraadpleegd op 15 maart 2012]. DAAD-ARCHITECTEN, 2010. Daad-Cahier #7 Industrieel Erfgoed / Zes Th ema’s Voor Hergebruik, via http://www.daad.nl/cahiers/ [geraadpleegd op1 oktober 2012]. DAGENS, C., 2007. L’église catholique veut-elle encore de ses églises? [nummer 11 in de reeks Documents Episcopat]. Parijs: Secretariat general de la conference des eveques de France, pp. 3-12. DAVIES, J. G., 1968. Th e Secular Use of Church Buildings. Londen: S.C.M. Press. DE BECKER, M. [RED.], 2009. Patrimoine Religieux: Quels Enjeux? Compte-rendu de la jounée de formation du 18 octobre 2008. Doornik: Diocese de Tournai. DE BLEECKERE, S., & DE RIDDER, R., 2011. Een Andere Toekomst Voor De Parochiekerken (VRT: De Redactie), via http://opinie.deredactie.be/2011/11/01/een-anderetoekomst- voor-de-parochiekerken/ [geraadpleegd op 23 maart 2012]. ———, (ZONDER DATUM). Performance as a mode of transcending the contrast-analogy typology [nog te publiceren artikel]. DE BRUYN, C., (05.08.2011). Voorzitter kerkraad wil meer activiteiten in parochiekerk. Gazet Van Antwerpen, via http://www.gva.be/regio-mechelen/tremelo/voorzitter-kerkraadwil- meer-activiteiten-in-parochiekerk.aspx [geraadpleegd op 1 oktober 2012]. DE DIJN, H., 2007. Religie in de 21ste eeuw: Kleine handleiding voor voor- en tegenstanders. Kapellen: Uitgeverij Pelckmans. DE DIJN, H., & VAN HERCK, W. [RED.], 2002. Heilige plaatsen: Jeruzalem, Lourdes en shopping malls [in de reeks Religie heen/terug]. Kapellen: Uitgeverij Pelckmans. DE FLEURQUIN, L., DE MAEYER, J., DE MEYER, B., DE POOTER, P., KLINCKAERT, J., CALLAERT, C., VAN BRAGT, J., VAN SCHOORS, P., COMPERNOLLE, L., GOBYN, R., BEYEN, S., VERMEERSCH, N., & VISSERS, P. [GEREDIGEERD DOOR I. ROSSAERT], 1999. Omtrent Kerkelijk Cultureel Erfgoed. Brussel: Stichting Vlaams Erfgoed. DE GUNSCH, A., & DE LEEUW, S., 2006A. Sint-Pauluskerk (Id: 80909), via http://inventaris. vioe.be/dibe/relict/80909 [geraadpleegd op 15 maart 2012]. ———, 2006B. Sint-Stephanus en Sint-Th eodoricuskerk (Id: 81743), via http://inventaris.vioe. be/dibe/relict/81743 [geraadpleegd op 15 maart 2012]. DE GUNSCH, A., DE LEEUW, S., & METDEPENNINGHEN, C., 2002. Parochiaal Centrum,noodkerk (Id: 61032), via https://inventaris.onroerenderfgoed.be/dibe/relict/61032 [geraadpleegd op 15 maart 2012]. DE GUNSCH, A., METDEPENNINGHEN, C., TANSENS, A., & VANNESTE, P., 1999. Kerk Heilig Hartparochie, nu zaal “Don Bosco” (Id: 23568), via https://inventaris. onroerenderfgoed.be/dibe/relict/23568 [geraadpleegd op 15 maart 2012]. DE HOUWER, V., 2009A. Religieus erfgoed: Een gediversifi eerd landschap. M&L Cahier, nr. 17, pp. 10-14. ———, 2009b. Erfgoedzorg in tweede lijn: Een gepaste herbestemming. M&L Cahier, nr. 17, pp. 17-18. ———, 2009c. Herbestemming van religieus erfgoed: Projecten. M&L Cahier, nr. 17, pp.19- 157. DE JONGE, S., 2002. Kerkarchitectuur na 2000. Het ontwikkelen van grensverleggende typologieën vanuit het samenspel tussen liturgie, architectuur en duurzame ontwikkeling [doctoraatsthesis]. Tilburg / Eindhoven: Katholieke Universiteit Brabant & Technische Universiteit Eindhoven. DE OLIVEIRA, O., 2006. Subtle Substances. Th e Architecture of Lina Bo Bardi [vertaald door M. N. Gimson]. Barcelona: Editorial Gustavo Gili, SL. De Pooter, P., 2003. De rechtspositie van de erkende erediensten en levensbeschouwingen in staat en maatschappij. Brussel: Larcier. ———, 2004A. De Kerk-Staatverhouding in Belgie: Een systeem sui generis. In: International Institute Canon Triest [red.], Religie, overheid en samenleving [referaten van het gelijknamige congres].Gent: International Institute Canon Triest, pp. 17-36. ———, 2004B. Quel avenir pour les lieux de culte en Belgique? In: J.-F. Husson [red.], Le fi nancement des cultes et de la laïcité: comparaison internationale et perspectives [referaten van het gelijknamige colloquium van 8 oktober 2004]. Namen: Observatoire des relations administratives entre les cultes, pp. 169-78. ———, 2009. Het kerkgebouw: Canoniek- en statelijkrechtelijke refl ecties. In: P. De Pooter, A. Derde, J. Van Glabbeek & J. Velaers [red.], De kerk (nog) in het midden? Colloquium ter gelegenheid van 350 jaar parochie en 75 jaar kerkgebouw [15 oktober 2009 in AMUZ Antwerpen]. Antwerpen: Parochieteam Sint-Laurentius vzw, pp. 43- 66. DE POOTER, P., & CHRISTIANS, L.-L., 2005. Belgische codex recht en religies. Brussel: Bruylant. DE POOTER, P., & SCHOUPPE, J.-F., 2008. Hoe kan de erosie van het Belgisch kerkelijk patrimonium worden tegengegaan? Een canoniekrechtelijke analyse. Recht, religie en samenleving, 1 (1), pp. 85-110. DE POOTER,P., DERDE, A., VAN GLABBEEK, J. & VELAERS, J. [RED.], 2009. De kerk (nog) in het midden? Colloquium ter gelegenheid van 350 jaar parochie en 75 jaar kerkgebouw [15 oktober 2009 in AMUZ Antwerpen]. Antwerpen: Parochieteam Sint-Laurentius vzw. DE RIDDER, R., [2009] 2011. Building Another Future for Neo-Gothic Churches in Flanders. In: A. Tomaszewski & S. Giometti [red.], Th e Image of Heritage: Changing Perception, Permanent Responsibilities: Proceedings of the International Conference of the Icomos International Scientifi c Committee for the Th eory and the Philosophy of Conservation and Restoration, 6-8 March 2009 Florence, Italy. Firenze: Polistampa, pp. 325-34. DE RIDDER, R., & DE BLEECKERE, S., 2010. An Analogous Approach to the Churches Conservation Problem. In: R. Amoeda, S. Lira & C. Pinheiro [red.], Heritage 2010. 2nd International Conference on Heritage and Sustainable Development [volume 2]. Barcelos: Green Lines Institute for Sustainable Development, pp. 1295-1304. ———, 2013 (ONDER VOORBEHOUD). Making church happen. Architectural methods to transform Flanders’ parish churches into civic collectives [herwerkte versie van een paper voorgesteld tijdens de academische workshop Volunteering, religion and social capital (Antwerpen, 7-9 december 2011); wordt gepubliceerd in een volume geredigeerd door L. Hustinx, J. von Essen, J. Haers & S. Mels, in de reeks Nonprofi t and Civil Society Studies geredigeerd door P. Dekker en A. Zimmer]. Dordrecht/ Heidelberg/Londen: Springer. DE ROY, R., & SPRUIT, L., 2002. Meervoudig gebruik van kerkgebouwen [onderzoeksrapport]. Nijmegen: KASKI. DE SAEDELEIR, R., (20.11.2009). Wijk Den Bos kiest kunstwerk voor kerk. Sint-Jozefkerk geselecteerd voor kunstwedstrijd. De Standaard, via http://www.standaard.be/artikel/ detail.aspx?artikelid=BK2IAKJQ [geraadpleegd op 1 oktober 2012]. DE SMET, E., (24.08.2011). Kerk Bossuit wordt kunstwerk. Ijslandse kunstenares bedenkt andere bestemming voor gesloten kerk. Kerk & Leven, p. 10. DE SOLA-MORALES RUBIO, IGNASI, [1985] 1996. From Contrast to Analogy: Developments in the Concept of Architectural Intervention.” In: K. Nesbitt [red.], Th eorizing a New Agenda for Architecture: An Anthology of Architectural Th eory 1965-1995. New York: Princeton Architectural Press, pp. 230-37. ———, [1991] 1997. From Autonomy to Untimeliness. In: I. de Sola-Morales Rubio & S. Whiting, Diff erences: Topographies of Contemporary Architecture. Cambridge: MIT Press, pp. 72-90. DE VISSCHER, J., 2003. Herbestemming of ontmanteling van de kerken? Kunsttijdschrift Vlaanderen, 52 (5), pp. 266-69. DE VLIEGHER, J., (25.11.2006). “Vorm Sint-Pauluskerk om tot cultuurcentrum”. Oppositie wil nieuwe bestemming voor kerkgebouwen. De Standaard, via http://www. standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=G0P150F09 [geraadpleegd op 1 oktober 2012]. DE VRIES, G., 2007. What is Political in Sub-Politics? Social Studies of Science, 37 (5), pp. 781- 809. DE WINTER, O., (31.03.2003). Ontmoetingscentra in kerken. Ook parochiezalen in Lauwe en Rekkem komen in aanmerking. Het Nieuwsblad, via http://www.nieuwsblad. be/article/detail.aspx?articleid=NBRA31032003_021 [geraadpleegd op 1 oktober 2012]. DE WOLF, K., (05.01.2011A). Kerk Lutselus heeft toekomst.Tertio, p. 1. ———, (05.01.2011B). Dossier toekomst van de parochiekerken. Kerken worden woonkernen. Tertio, pp. 7-9. ———, 2012. Nieuwe lente voor religieuze kunst. Antwerpen: Uitgeverij Halewijn. DEBUYST, F., 1968. Modern Architecture and Christian Celebration [volume 18 in de reeks Ecumenical Studies in Worship]. Richmond: John Knox Press. DELBEKE, G., 2002. Het Geld Van De Kerk. Leuven: Davidsfonds. ———, 2007. Herbestemming en/of herwaardering van kerken. Collationes, 37 (1), pp. 23- 45. DELEPIERE, A.-M., & LION, M., 1982. Parochiekerk Sint-Apollonia (Id: 16103). https:// inventaris.onroerenderfgoed.be/dibe/relict/16103 [geraadpleegd op 15 maart 2012]. DELRUE, M., 2005. Kunst en spiritualiteit. Tielt: Lannoo. ———, 2009A. Kwaliteitsvol omgaan met het kerkgebouw. Het kerkgebouw voor liturgie [lezing]. Kerken voor mensen [symposium in Leuven, georganiseerd door het crkc op 13 juni]. ———, 2009B. Kunst en liturgie. Tielt: Lannoo. DENSLAGEN, W., 2009. Romantic Modernism. Nostalgia in the World of Conservation. Amsterdam: Amsterdam University Press. DEPUYDT, K., 2011. Minister Bourgeois wijzigt wetgeving over de erediensten, via http:// onroerenderfgoed.ruimte-erfgoed.be/Default.aspx?tabid=14626&articleType=Article View&articleId=8518&language=nl-NL [geraadpleegd op 16 maart 2012]. DERDE, W., 2007. De oude Sint-Martinuskerk van Ronse: Een nieuwe bestemming binnen een nieuw concept. VCM contact, 14 (54), pp. 29-31. DESPRES, C., VACHON, G., & FORTIN, A, 2011. Implementing Transdisciplinarity: Architecture and Urban Planning at Work. In: I. Doucet & N. Janssens [red.], Transdisciplinary Knowledge Production in Architecture and Urbanism. Towards Hybrid Modes of Inquiry. Dordrecht/Heidelberg/Londen: Springer, pp. 33-49. DEUTSCHE BISCHOFSKONFERENZ, 2003. Umnutzung von Kirchen: Beurteilungskriterien unt Entscheidungshilfen [volume 175 van Arbeitshilfen]. Bonn: Sekretariat der Deutschen Bischofskonferenz. DEVILLE, R., 2010. Het misverstand. Waarom nog naar de kerk gaan, als er toch geen priesters meer zijn? Leuven: Uitgeverij Van Halewyck. DEVISCH, O., DREESEN, A., JAMERS, A. & DE GROOTE, P., 2009. Dorpsverschraling in kleine landelijke dorpen in Vlaanderen. In: L. Vanderleyden, M. Callens & J. Noppe [red.], Sociale Staat Van Vlaanderen 2009, Brussel: Studiedienst van de Vlaamse Regering. DEWEY, J., [1925] 1998. Th e Development of American Pragmatism. In: L. A. Hickman & T. M. Alexander [red.], Th e Essential Dewey, Volume 1. Pragmatism, Education, Democracy. Bloomington: Indiana University Press, pp. 3-13. ———, [1927] 1991. Th e Public and Its Problems. Athens: Swallow Press. DIERICKX, M., 2001. Zijn er kerkgebouwen teveel? Zo ja, wat doen we er mee? Tijdschrift voor Liturgie, 85 (3), pp. 136-146. DIJSTELBLOEM, H. O., 2007. De democratie anders. Politieke vernieuwing volgens Dewey en Latour [doctoraatsthesis]. Amsterdam: Universiteit van Amsterdam. DOBBELAERE, K., [1981] 1998. Sociologie van de godsdienst. In: R. Laermans [red.], Godsdienst en Kerk in een geseculariseerde samenleving. Een keuze uit het werk van Karel Dobbelaere. Leuven: Universitaire Pers, pp. 3-29. ———, [1991] 1998. Over godsdienst en de Kerk in Vlaanderen in 2000. In: R. Laermans [red.], Godsdienst en Kerk in een geseculariseerde samenleving. Een keuze uit het werk van Karel Dobbelaere. Leuven: Universitaire Pers, pp. 205-28. DOBBELAERE, K., BILLIET, J., & VOYE, L., 2011. Religie en kerkbetrokkenheid: Naar een sociaal gemarginaliseerde Kerk? In: K. Abts, K. Dobbelaere & L. Voye [red.], Nieuwe tijden, nieuwe mensen. Belgen over arbeid, gezin, ethiek, religie en politiek. Tielt: Lannoo, pp. 143-72. DOBBELAERE, K., ELCHARDUS, M., KERKHOFS, J., VOYE, L., & BAWIN-LEGROS, B. [RED.], 2000. Verloren zekerheid: De Belgen en hun waarden, overtuigingen en houdingen. Tielt: Lannoo. DOBBELAERE, K., & VOYE, L., 2000. Religie en kerkbetrokkenheid: Ambivalentie en vervreemding.” In K. Dobbelaere, M. Elchardus, J. Kerkhofs, L. Voye & B. Bawin-Legros [red.],Verloren zekerheid: De Belgen en hun waarden, overtuigingen en houdingen. Tielt: Lannoo. DOEVENDANS, K., 2005. Herbestemming van kerkgebouwen. in de waagschaal, 34 (11), pp. 23-26. DOEVENDANS, K, & VAN DER HARST, G. [RED.], 2004. Het kerkgebouw in het postindustriële landschap. Zoetermeer: Boekencentrum. DOEVENDANS, K., & WERKGROEP KERKBOUW VAN DE PROTESTANTSE KERK IN NEDERLAND [RED.], 2007. Kansen voor kerkgebouwen - Vragen & uitdagingen bij gebruik en herbestemming. Utrecht: pkn. DOUCET, I., & CUPERS, K., 2009. Agency in Architecture: Rethinking Criticality in Th eory and Practice. Footprint, nr. 4, pp. 1-6. DOUCET, I., & JANSSENS, N., 2011. Editorial: Transdisciplinarity, the Hybridisation of Knowledge Production and Space-Related Research. In: I. Doucet & N. Janssens [red.], Transdisciplinary Knowledge Production in Architecture and Urbanism. Towards Hybrid Modes of Inquiry. Dordrecht/Heidelberg/Londen: Springer, pp. 1-14. ———[RED], 2011. Transdisciplinary Knowledge Production in Architecture and Urbanism. Towards Hybrid Modes of Inquiry [in de reeks Urban and Landscape Perspectives, geredigeerd door Giovanni Maciocco]. Dordrecht/Heidelberg/Londen: Springer. DRAULANS, V., & WITTE, H., 1999. Initiatie in de vrijwilligerskerk. Verkenningen in vergelijkend perspectief. In: L. Boeve [red.], De Kerk in Vlaanderen: Avond of dageraad? Leuven: Davidsfonds, pp. 167-88. DREESEN, M., (03.10.2012). Kerk van Dorne te koop. Het Belang Van Limburg, via http:// www.hbvl.be/limburg/maaseik/kerk-van-dorne-te-koop.aspx [geraadpleegd op 3 oktober 2012]. DUBOIS, M., 2002. Refurbishing the House of God. Adaptive Reuse of Religious Buildings in Flanders. In: J. Deleu [red.], Th e Low Countries. Arts and Society in Flanders and the Netherlands [nr. 10]. Rekkem: Stichting Ons Erfdeel, pp. 70-75. ———, 2003A. Wat aanvangen met ‘gewijde gebouwen’? Kunsttijdschrift Vlaanderen, 52 (5), pp. 278-85. ———, 2003B. ‘Une vie Nouvel’ voor een kerk. Kunsttijdschrift Vlaanderen, 52 (5), pp. 287- 88. ———, 2007. Hergebruik van religieuze gebouwen. In: L. Ascoop [red.], 150 Jaar Sint- Annakerk Gent: Een kerkgebouw en zijn bestemming: Zorgen voor heden en toekomst. Gent: kerkfabriek Sint-Anna, pp. 151-58. ———, 2009. Maastricht, Selexyz Bookstore. Casabella, nr. 782, p. 66. EARL, J., 2003. Building Conservation Philosophy. Shaftesbury: Donhead Publishing Ltd. EIJSINK, A. H., 1995. Hartslag van de Kerk: De parochie vanuit kerkrechtelijk standpunt [volume 1]. Leuven: Peeters. EISENMAN, P., 1982. Editor’s Introduction. Th e Houses of Memory: Th e Texts of Analogy. In: A. Rossi & P. Eisenman [red.], Th e Architecture of the City [volume 3 in de reeks Oppositions Books]. New York/Cambridge: Th e Institute for Architecture and Urban Studies & Th e Massachusetts Institute of Technology, pp. 2-11. ELCHARDUS, M., HUYSE, L., & HOOGHE, M., 2001. Samenvatting en besluit. In: M. Elchardus, L. Huyse & M. Hooghe [red.], Het maatschappelijk middenveld in Vlaanderen: Een onderzoek naar de sociale constructie van democratisch burgerschap. Brussel: VUBPress, pp. 211-38. ENGLISH HERITAGE, 2003. New Work in Historic Places of Worship. Swindon: English Heritage. ERKOCU, E., & BUGDACI, C. [RED.], 2009. De moskee. Politieke, architectonische en maatschappelijke transformaties. Rotterdam: NAi Uitgevers. EVANS, M. T., 2003. Th e Sacred: Diff erentiating, Clarifying and Extending Concepts. Review of Religious Research, 45 (1), pp. 32-47. FALLAN, K., 2008. Architecture in Action: Travelling with Actor-Network Th eory in the Land of Architectural Research. Architectural Th eory Review, 13 (1), pp. 80-96. FARIAS, I., 2009. Introduction: decentring the object of urban studies. In: T. Bender & I. Farias [red.], Urban Assemblages: How Actor-Network Th eory Changes Urban Studies. Londen/New York: Routledge, pp. 5-24. FARIAS, I., & BENDER, T. [RED.], 2009. Urban Assemblages. How Actor-Network Th eory Changes Urban Studies. Londen/New York: Routledge. FEIREISS, L. [RED.], 2011. Testify! Th e Consequences of Architecture. Rotterdam: NAi Publishers. FEIREISS, L., & PYBURN-WILK, E., 2011. Eichbaumoper. In L. Feireiss [red.], Testify! Th e Consequences of Architecture. Rotterdam: NAi Publishers, pp. 42-47. FESMIRE, S., 1999. Th e Art of Moral Imagination. In: C. Haskins & D. Seiple [red.], Dewey Reconfi gured: Essays on Deweyan Pragmatism. Albany: Suny Press, pp. 133-50. ———, 2003. John Dewey and Moral Imagination. Pragmatism in Ethics. Bloomington: Indiana University Press. FISCH, R., 2008. Umnutzung von Kirchengebäuden in Deutschland. Bonn: Deutsche Stiftung Denkmalschutz, Monumenten Publikationen. FLYVBJERG, B., 2006. Five Misunderstandings About Case-Study Research. Qualitative Inquiry, 12 (2); pp. 219-45. FORTY, A., 2004. Words and Buildings. A Vocabulary of Modern Architecture. Londen: Th ames & Hudson. FOUCAULT, M., [1967] 2008. Of Other Spaces. In: L. De Cauter & M. Dehaene [red.], Heterotopia and the City: Public Space in a Postcivil Society. Londen/New York: Routledge, pp. 13-29. FRANKE, S., & VERHAGEN, E. [RED.], 2005. Creativiteit en de stad: Hoe de creatieve economie de stad verandert [volume 5 in de reeks Refl ect]. Rotterdam: NAi Uitgevers. FRIJHOFF, W., 2007. Dynamisch Erfgoed. Amsterdam: Boom Onderwijs. ———, 2008. Cultureel erfgoed, cultuurbeleid en culturele dynamiek. FARO, maart, pp. 6-13. GARGIANI, R., 2008. Rem Koolhaas | OMA Th e Construction of Merveilles [in de reeks Essays in Architecture]. Lausanne: EPFL Press. GAUCHET, M., 2006. Religie in de democratie. Het traject van de laïciteit. Amsterdam: SUN. GAUCHET, M., BURGE, O., & TAYLOR, C., 1999. Th e Disenchantment of the World: A Political History of Religion [New French Th ought Series]. New York: Princeton University Press. GEERTZ, C., 1973. Th ick Description: Toward an Interpretive Th eory of Culture. In: C. Geertz [red.], Th e Interpretation of Cultures. Selected Essays by Cliff ord Geertz. New York: Basic Books, Inc. GEMEENTE KORTRIJK, 2012. Kerkelijk patrimonium kan waardig herbestemd worden, via http:// www.bouwenwonen.net/immo/read.asp?id=30353 [geraadpleegd op 27 januari 2012]. GIEDION, S., [1941] 1965. Space, Time and Architecture [vierde editie]. Cambridge: Harvard University Press. GIELEN, P., & LAERMANS, R., 2005A. De stille “vererfgoeding” van Vlaanderen. Over het Vlaams cultureel erfgoedbeheer en zijn eff ecten. Ons Erfdeel, 48 (5), pp. 691-707. ———, 2005B. Cultureel goed. Over het (nieuwe) Erfgoedregiem. Tielt: Lannoo. GIERYN, T. F., 2002. What Buildings Do. Th eory and Society, 31 (1), pp. 35-74. GLENDINNING, M., 2003. Th e Conservation Movement: A Cult of the Modern Age. Transactions of the RHS, 13 (december), pp. 359-76. GOOSSENS, M., 2003. Beschouwing: Kerken en wettelijk beschermen. Kunsttijdschrift Vlaanderen, 52 (5), pp. 299-300. GOSSEYE, J., 2010. Flemish Encounters of the Architectural Kind. In: Vlaams Architectuurinstituut (VAi) & I. Degerickx [red.], Architectuur in Vlaanderen: Jaarboek 2008-2009 - Editie 2010. Antwerpen: Vlaams Architectuurinstituut, pp. 134-49. GRASSI, G., 1985. Fixed Stage. Project for the Roman Th eatre of Sagunto. Lotus, nr. 46, pp. 7-21. GREENWOOD, D., & LEVIN, M., 1998. Introduction to Action Research: Social Research for Social Change. Londen: Sage Publications. ———, 2001. Pragmatic Action Research and the Struggle to Transform Universities into Learning Communities.” In: P. Reason & H. Bradbury [red.], Handbook of Action Research. Participative Inquiry and Practice. Londen: Sage Publications, pp.103-113. ———, 2007. Introduction to Action Research: Social Research for Social Change. Londen: Sage Publications, 2007. GREGOOR, R. (19.11.2010). Kerken voor het grote publiek. Onderzoeksteam UHasselt wil nieuwe functies toevoegen aan religieuze gebouwen. De Standaard, p. 35. GROAT, L. & WANG, D., 2002. Architectural Research Methods. New York: John Wiley & Sons, INC. GROSS, M., 2010. Th e Public Proceduralization of Contingency: Bruno Latour and the Formation of Collective Experiments. Social Epistemology: A Journal of Knowledge, Culture and Policy, 24 (1), pp. 63-74. GUGGENHEIM, M., 2009A. Building Memory: Architecture, Networks and Users. Memory Studies, 2 (1), pp. 39-53. ———, 2009B. Building a Fetish - Sacrifi cing a House. Building Types as Technologies or Fetishes. In: C. Perrett [red.], Fetish and Consumption. Stuttgart: Merz&solitude, pp. 203-19. ———, 2009C. Mutable Immobiles. Change of Use of Buildings as a Problem of Quasi- Technologies. In: T. Bender & I. Farias [red.], Urban Assemblages: How Actor- Network Th eory Changes Urban Studies. Londen/New York: Routledge, pp. 161-78. HAAK, A.J.H., 2002. Criteria op basis van geschiedenis, architectonische waarden en pastorale praktijk van herindeling, en in het bijzonder voor sluitingen van kerkgebouwen. Tijdschrift voor Liturgie, 86 (4), pp. 244-54. HAERNYCK, J., (30.01.2008). ‘De pastoor blijft de baas’. Knack, pp. 22-26. HAMMERSLEY, M., 2002. Action Research: A Contradiction in Terms? [paper gepresenteerd tijdens de Annual Conference of the British Educational Research Association, University of Exeter, 12-14 september 2002]. HAMMERSLEY, M., 2004. Action Research: A Contradiction in Terms? Oxford Review of Education, 30 (2), pp. 165-81. HARRIS, E., 2011. London’s Churches Are Fighting Back. Londen: save Britain’s Heritage. HAVERMANS, N., & HOOGHE, M., 2011. Kerkpraktijk in Belgie: Resultaten van de zondagstelling in oktober 2009. Rapport ten behoeve van de Belgische Bisschoppenconferentie. Leuven: KULeuven, Centrum voor Politicologie. HAYS, K. M., 1998. Introduction. In: K. M. Hays [red.], Architecture | Th eory | since 1968. Cambridge: MIT Press, zonder paginanummering. HENKET, H. J., & HEYNEN, H. [RED.], 2002. Back from Utopia. Th e Challenge of the Modern Movement. Rotterdam: 010 Publishers. HERBOTS, K., (18.11.2010). De kerk als nieuw dorpshuis. Vlaanderen buigt zich over herbestemming van kerkgebouwen. De Morgen, p. 15. HEYLEN, P., 2009. Hoe moet het verder met de Antwerpse kerken? Toelichting van de beleidsnota over kerkelijk patrimonium van de stad Antwerpen. In: P. De Pooter, A. Derde, J. Van Glabbeek & J. Velaers [red.], De kerk (nog) in het midden? Colloquium ter gelegenheid van 350 jaar parochie en 75 jaar kerkgebouw [15 oktober 2009 in AMUZ Antwerpen]. Antwerpen: Parochieteam Sint-Laurentius vzw, pp. 99-121. HEYNDRIKX, M., 1991. ‘...En Gij geeft ons een andere toekomst’: Over het christelijk geloof en zijn gestalte tussen gisteren en morgen. Leuven: Peeters. HEYNEN, H., 2004. Postmodernisme: Het circus van de prefi xen. In: H. Heynen, A. Loeckx, L. De Cauter & K. Van Herck [red.], ‘Dat is architectuur’. Sleutelteksten uit de twintigste eeuw. Rotterdam: Uitgeverij 010, pp. 766-70. ———, 2006. Questioning Authenticity. National Identities; 8 (3), pp. 287-300. HOMMELS, A., 2005. Studying Obduracy in the City: Toward a Productive Fusion between Technology Studies and Urban Studies. Science, Technology & Human Values, 30 (3), pp. 323-51. HOOGHE, M., 2000A. Inleiding: Verenigingen, democratie en sociaal kapitaal. In: M. Hooghe [red.], Sociaal kapitaal en democratie: verenigingsleven, sociaal kapitaal en politieke cultuur. Leuven: Acco, pp. 9-22. ———, 2000B. Culturele en maatschappelijke kenmerken en het participatieniveau van de Vlaamse bevolking. Een analyse van cross sectionele data. In: M. Hooghe [red.], Sociaal kapitaal en democratie: verenigingsleven, sociaal kapitaal en politieke cultuur. Leuven: Acco, pp. 113-46. HOOGHE, M., QUINTELIER, E., & REESKENS, T., 2006. Kerkpraktijk in Vlaanderen: Trends en extrapolatie: 1967-2004. Ethische Perspectieven, 16 (2), pp. 113-23. HOOGMARTENS, P., D’HUYS, K. & CHAMPAGNE, A., 2012. Een toekomst voor de parochiekerken. Hasselt: Bisdom Hasselt. HOUDART, S., & CHIHIRO, M., 2009. Kuma Kengo. An Unconventional Monograph [vertaald door Lucy Lyall Grant]. Parijs: editions donner lieu. ICKX, J., 1997. Belgien. In: E. Gatz [red.], Kirche und Katholizismus seit 1945. Paderborn / Munchen / Wien / Zurich: Ferdinand Schoningh. IDENBURG, F., 2010. Relations. In: F. Idenburg [red.], Th e Sanaa Studios 2006-2008. Learning from Japan: Single Story Urbanism. Baden: Lars Muller Publishers, pp. 68-80. ILLICH, I., 1971. Aalmoezen en folteringen: Oproep tot institutionele revolutie. Tielt: Lannoo. ———, 1973. Naar een nieuwe levensstijl: Voorwaarden voor gelukkiger samen-leven. Baarn: Het Wereldvenster. ———, 1977. Ontscholing van de maatschappij: Het einde van een illusie? [achtste druk, geredigeerd door B. Delfgaauw, A. J. Nijk & J. Sperna Weiland, in de Serie Anatomie Van De Toekomst]. Baarn: Het Wereldvenster. ———, 1984. Dwelling. In: I. Illich & V. Borremans [red.], In the Mirror of the Past: Lectures and Addresses, 1978-1990, New York: Marion Boyars, pp. 55-64. ———, [1986] 2004. ‘Th e Dirt of the Cities, the Aura of the Cities, the Smell of the Dead, Utopia of an Odorless City’. In: M. Miles, T. Hall & I. Borden [red.], Th e City Cultures Reader [tweede editie]. Londen/New York: Routledge, 249-52. ILLICH, I., CAYLEY, D., & TAYLOR, C., 2005. Th e Rivers North of the Future: Th e Testament of Ivan Illich. Toronto: House of Anansi Press. ILLICH, I., ZOLA, I. K., MCKNIGHT, J., CAPLAN, J., & SHAIKEN, H., 1978. De deskundige: Vriend of vijand? [Nederlandse vertaling geredigeerd door B. Delfgaauw, A. J. Nijk & J. Sperna Weiland, in Serie Anatomie Van De Toekomst]. Baarn: Wereldvenster. JAMES, W., [1907] 2005. Pragmatisme. Een nieuwe naam voor enkele oude denkwijzen [vertaald door Rein Gerritsen]. Diemen: Veen Magazines. JELSMA, D., 2008A. Hoe verder met de godshuizen in Nederland? Vitruvius, oktober, pp. 26- 31. ———, 2008B. Een plaats die ons heilig is? Godshuizen in Noord-Brabent en hun betekenis in deze tijd. Tilburg: Task Force Toekomst Kerkgebouwen. ———, 2011. Van traditioneel gebruik tot herbestemming. Transformatie als kans voor kerk en samenleving. In: H. Bisseling, H. De Roest & Peet Valstar [red.], Meer dan hout en steen. Handboek voor sluiting en herbestemming van kerkgebouwen. Zoetermeer: Uitgeverij Boekencentrum, pp. 111-48. JENKINS, P., & PEREIRA, M., 2010. International Experience. In: P. Jenkins & L. Forsyth [red.], Architecture, Participation and Society. Londen/New York: Routledge, pp. 39- 59. JOKILEHTO, J., 2009. Th e Complexity of Authenticity. Kunstiteaduslikke Uurimusi, 18 (3/4), pp.125-35. KAHN, L., 1973. Silence and Light [gepresenteerd tijdens de gelijknamige conferentie in de American Library in Brussel]. Brussel: Institut Superieur d’Architecture Saint-Luc Bruxelles. KERKHOFS, J., 1997. De Europeanen en hun waarden: Wat wij denken en voelen. Leuven: Davidsfonds. KIECKHEFER, R., 2008. Th eology in Stone: Church Architecture from Byzantium to Berkeley. Oxford: Oxford University Press. KIEVITSNEST, 2012. Onze Werking, via http://kievitsnest.wordpress.com/werking/ [geraadpleegd op 15 maart 2012]. KILDE, J. H., 2008. Sacred Power, Sacred Space: An Introduction to Christian Architecture and Worship. Oxford: Oxford University Press. KINCAID, D., 2002. Adapting Buildings for Changing Uses: Guidelines for Change of Use Refurbishment. Londen: Spon Press. KIRSCHBAUM, J., & KLEIN, A. [RED.], 2002. Nichts für die Ewigkeit? Kirchengebäude zwischen Wertschätzung und Altlast. Dokumentation der Tagung des Deutschen Nationalkomitee für Denkmalschutz Vom 5. Bis 7. Oktober 2000 in Erfurt [volume 63 van de Schriftenreihe des Deutschen Nationalkomitee für Denkmalschutz]. Bonn: Deutsches Nationalkomitee fur Denkmalschutz. KOERNER, J. L. Reforming the Assembly. In: B. Latour & P. Weibel [red.], Making Th ings Public: Atmospheres of Democracy. Cambridge: MIT Press, pp. 404-33. KOOLHAAS, R., 1978. Delirious New York. New York: Monacelli Press. ———, [1995] 1998. Revision. Study for the Renovation of a Panopticon Prison.” In R. Koolhaas & B. Mau, S,M,L,XL [herdruk]. New York: Th e Monacelli Press, pp. 235- 53. ———, 2004. Preservation Is Overtaking Us. Future Anterior, 1 (2), pp. 1-4. KOOLHAAS, R., AMO, OMA, BROWN, S. & LINK, J. [RED.], 2004. Content. Keulen: Taschen. KROESEN, J. E.A., 2010. Recycling Sacred Space: Th e Fate of Financially Burdensome and Redundant Churches in the Netherlands. In: P. Post & A. Molendijk [red.], Holy Ground. Re-Inventing Ritual Space in Modern Western Culture. Leuven: Peeters, pp. 179-210. KUIPERS, M., 2010. Het architectonisch geheugen. Th e Architectural Memory [geredigeerd door C. van Emstede]. Delft: VSSD, TUDelft. KUMS, R., 2010. Herbestemming Van Kerken... Voor Samenhuizen?, via www.samenhuizen.be/ index.php?option=com_content&task=view&id=71. [geraadpleegd op 6 september 2012]. LABUHN, B.A., 2008. Belvedere beschouwd in het licht van Nietzsches “Over nut en nadeel van geschiedenis voor het Leven”[bachelorscriptie wijsbegeerte]. Leiden: Universiteit Leiden. LAEREMANS, J., (24.05.2008). Werkgroep onderzoekt herbestemming van kerken. De Standaard, via http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=I41S8V46 [geraadpleegd op 2 oktober 2012]. LAERMANS, R., 2007. Erfgoedmoraal. Over erfgoed en de publieke waarde van het verleden. Kunsttijdschrift Vlaanderen, 56 (318), pp. 283-88. LATOUR, B., 1987. Science in Action: How to Follow Scientists and Engineers through Society. Cambridge: Harvard Univesity Press. ———, [1987] 1988. Wetenschap in actie. Wetenschappers en technici in de maatschappij [vertaald door Barbara de Lange]. Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker. ———, [1991] 1993. We have never been modern [vertaald door Catherine Porter]. Cambridge: Harvard University Press. ———, 1996A. Do Scientifi c Objects Have a History? Pasteur and Whitehead in a Bath of Lactic Acid. Common Knowledge, 5 (1), pp. 76-91. ———, [1993] 1996B. Aramis, or the Love of Technology [vertaald door Catherine Porter]. Cambridge: Harvard University Press. ———, [1993] 1997. De Berlijnse sleutel en andere lessen van een liefhebber van wetenschap en techniek [geredigeerd door R. Boomkens, E. Etty, L. Nauta, D. Pels & G. de Vries, in de reeks Kennis openbare mening politiek, vertaald door R. Hofstede, & H. van der Kooy]. Amsterdam: Van Gennep. ———, 1998. How to Be Iconophilic in Art, Science and Religion? In: C.A. Jones & P. Galison [red.], Picturing Science-Producing Arton. Londen/New York: Routledge, pp. 418-40. ———, 1999A. Pandora’s Hope. Essays on the Reality of Science Studies. Cambridge: Harvard University Press. ———, 1999B. On Recalling Ant. In: J. Law & J. Hassard [red.], Actor Network Th eory and After. Oxford: Blackwell Publishers, pp. 15-25. ———, 2001. Which Protocol for the New Collective Experiments?, via http://habitat.aq.upm. es/boletin/n32/ablat.en.html [geraadpleegd op 21 juni 2011]. ———, 2003. Th e Promises of Constructivism. In: D. Ihde & Evan Selinger [red.], Chasing Technoscience: Matrix for Materiality. Bloomington: Indiana University Press, pp. 27-46. ———, [1999] 2004. Politics of Nature. How to Bring the Sciences into Democracy [vertaald door Catherine Porter]. Cambridge: Harvard University Press. ———, 2005A. En tapotant legerement sur l’architecture de Koolhaas avec un baton d’aveugle. Architecture d’Aujourd’hui, nr. 361, pp. 70-79. ———, 2005B. Reassembling the Social: An Introduction to Actor-Network Th eory [uit de reeks Clarendon Lectures in Management Studies]. Oxford: Oxford University Press. ———, 2005C. From Realpolitik to Dingpolitik or How to Make Th ings Public. In: B. Latour & P. Weibel [red.], Making Th ings Public: Atmospheres of Democracy. Cambridge: MIT Press, pp. 14-41. ———, 2005D. “Th ou Shall Not Freeze-Frame” or How Not to Misunderstand the Science and Religion Debate.” In J.D. Proctor [red.], Science Religion and the Human Experience. Oxford: Oxford University Press, pp. 27-48. ———, 2005E. What Is the Style of Matters of Concern? Two Lectures on Empirical Philosophy. Amsterdam: Department of Philosophy, Universiteit van Amsterdam. ———, 2007. Turning around Politics. Social Studies of Science, 37 (5), pp. 811-20. ———, 2008. A Cautious Prometheus? A Few Steps toward a Philosophy of Design (with Special Attention to Peter Sloterdijk). In: F. Hackney, J. Glynne & V. Minton [red.], Networks of Design: Proceedings of the 2008 Annual International Conference of the Design History Society [University College Falmouth, 3-6 september]. Boca Raton: Universal Publishers, pp. 2-10. ———, 2010A. Coming out as a Philosopher. Social Studies of Science, 40 (4), pp.599-608. ———, 2010B. On the Modern Cult of the Factish Goods [geredigeerd door B. Herrnstein Smith & E. R. Weintraub, in de reeks Science and Cultural Th eory]. Durham: Duke University Press. LATOUR, B., HARMAN, G. & ERDELYI, P., 2011. Th e Prince and the Wolf. Latour and Harman at the LSE. Winchester: Zero Books. LATOUR, B., & WEIBEL, P. [RED.], 2005. Making Th ings Public: Atmospheres of Democracy. Cambridge: MIT Press. LATOUR, B., & YANEVA, A., 2008. “Give Me a Gun and I Will Make All Buildings Move”: An Ant’s View of Architecture. In: R. Geiser [red.], Explorations in Architecture: Teaching, Design, Research. Basel: Birkhauser, pp. 80-89. LAUWERIER, F., (23.05.2011). ‘Kerk renoveren goedkoper dan bouwen’. Sint-Eligius voortaan ook cultuurtempel. De Standaard, via http://www.standaard.be/artikel/detail. aspx?artikelid=K92AJJA6 [geraadpleegd op 2 oktober 2012]. LAUWERS, K., (20.06.2009). Museum verhuist. Het Nieuwsblad, via http://www.nieuwsblad. be/article/detail.aspx?articleid=HD2BLGDM [geraadpleegd op 2 oktober 2012]. ———, (19.12.2011). Drie parochies vieren samen in Sint-Niklaaskerk. De Standaard, via http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=QG3JM2I4 [geraadpleegd op 2 oktober 2012]. LAW, J., 1994. Organizing Modernity. Oxford: Blackwell. ———, 1999. After Ant: Complexity, Naming and Topology. In: J. Law & J. Hassard [red.], Actor Network Th eory and After. Oxford: Blackwell Publishers, pp. 1-14. LAW, J., & HASSARD, J. [RED.], 1999. Actor Network Th eory and After. Oxford: Blackwell Publishers. LAWSON, B., BASSANINO, M., PHIRI, M., & WORTHINGTON, J. 2003. Intentions, Practices and Aspirations: Understanding Learning in Design. Design Studies, 24 (4), pp. 327-39. LAWSON, B., 2005. How Designers Th ink. Th e Design Process Demystifi ed [vierde editie]. Amsterdam: Architectural Press. LEMAIRE, R., & STOVEL, H., [1993] 2007. Th e Nara Document on Authenticity, via http:// whc.unesco.org/events/gt-zimbabwe/nara.htm. [geraadpleegd op 2 mei 2012] LENIAUD, J.-M., 2006. Un etrange compromis. Le patrimoine cultuel en France. In: T. Coomans, L.K. Morisset & L. Noppen [red.], Quel avenir pour quelles églises? / What Future for Which Churches? Montreal: Presses de l’Universite du Quebec, pp. 73-84. LEWI, H., 2002. Paradoxes in the Conservation of the Modern Movement. In: H. J. Henket & H. Heynen [red.], Back from Utopia. Th e Challenge of the Modern Movement. Rotterdam: 010 Publishers, pp. 350-57. LIMA, Z., 2008. Historic Present: Th e Modern Movement in Situation. In: D. van den Heuvel, M. Mesman, W. Quist & B. Lemmens [red.], 10th International Docomomo Conference. Th e Challenge of Change: Dealing with the Legacy of the Modern Movement. Rotterdam: IOS Press, pp. 17-22. LION, J., (24.09.2009). Wijkkerkje Te Koop. Vzw Parochiale Werken doet leegstaand gebouw van de hand. De Standaard, via http://www.standaard.be/artikel/detail. aspx?artikelid=3T2FKPD9 [geraadpleegd op 2 oktober 2012]. LISMOND, E., (17.12.2010). Kerkje Guvelingen wordt na kerstmis ontwijd. Parochie overhandigt sleutels van kerk aan stadsbestuur. Het Nieuwsblad, via http://www. nieuwsblad.be/article/detail.aspx?articleid=PI33S2VC [geraadpleegd op 2 oktober 2012]. LODEWIJCKX, M., 1982. De voormalige parochiekerk te Schulen. Archaeologia Belgica, nr. 247 [conspectus MCMLXXXI], pp. 146-50. LUYCKX, S., (22.01.2010). Vzw Het Bint neemt haar intrek in leegstaande kerk. Vereniging steunt volwassenen met beperking. De Standaard, via http://www.standaard.be/ artikel/detail.aspx?artikelid=LS2L6D31 [geraadpleegd op 2 oktober 2012]. MAIERA, J. R.A., FADELA, G. M., & BATTISTOB, D.G., 2009. An Aff ordance-Based Approach to Architectural Th eory, Design, and Practice. Design Studies, 30 (4), pp. 393-414. MANDERYCK, M., 2009. Erfgoedzorg en herbestemming van kerken in Vlaanderen. Een stand van zaken.” In: P. De Pooter, A. Derde, J. Van Glabbeek & J. Velaers [red.], De kerk (nog) in het midden? Colloquium ter gelegenheid van 350 jaar parochie en 75 jaar kerkgebouw [15 oktober 2009 in AMUZ Antwerpen]. Antwerpen: Parochieteam Sint- Laurentius vzw, pp. 87-98. MARCUSE, H., [1964] 1973. De eendimensionale mens: Studies over de ideologie van de hoogindustriële samenleving. Bussum: Uitgeverij Paul Brand. MARRES, N., 2005. Issues Spark a Public into Being. A Key but Often Forgotten Point of the Lippmann-Dewey Debate. In: B. Latour & P. Weibel [red.], Making Th ings Public: Atmospheres of Democracy. Cambridge: MIT Press, pp. 208-17. MARIN, E., 2008. Converted Churches. Antwerpen: Tectum. MARTENS, J., 2003. Revitaliseren, herbestemmen of slopen? Toekomstperspectieven voor kerkgebouwen [masterscriptie godsdienstwetenschappen]. Leuven: Katholieke Universiteit Leuven. ———, 2009. Kerkgebouw in sacraal en pastoraal perspectief. In: P. De Pooter, A. Derde, J. Van Glabbeek & J. Velaers [red.], De kerk (nog) in het midden? Colloquium ter gelegenheid van 350 jaar parochie en 75 jaar kerkgebouw [15 oktober 2009 in AMUZ Antwerpen]. Antwerpen: Parochieteam Sint-Laurentius vzw, pp.17-42. MARTENS, L., 1997. Slottoespraak. In: H. Balthazar [red.], Kerkelijk Erfgoed. Verslagboek Vierde Ontmoetingsdag van de Vlaamse Contactcommissie Monumentenzorg. Brussel: vcm, pp. 39-43. MARTIN, B., 1993. Th e Critique of Science Becomes Academic. Science, Technology, & Human Values, 18 (2), pp. 247-59. MARTIN, R., 2005. Architecture’s Image Problem: Have We Ever Been Postmodern? Grey Room, 22 (winter), pp. 6-29. MATHEWS, S., 2007. From Agit-Prop to Free Space: Th e Architecture of Cedric Price. Londen: Black Dog Publishing. MATZIG, G., 1997. Kirchen in Not. Über den profanen Umgang mit sakralen Denkmälern [volume 56 in de reeks Schriftenreihe des Deutschen Nationalkomitee für Denkmalschutz]. Bonn: Deutsches Nationalkomitee fur Denkmalschutz. MEDAERTS, V., (20.10.2008). Kerken worden musea. Het Belang Van Limburg, via http:// www.hbvl.be/limburg/riemst/kerken-worden-musea.aspx [geraadpleegd op 3 oktober 2012]. MIESSEN, M. [RED.], 2007. Th e Violence of Participation. Berlijn: Sternberg Press. ———, 2011. Th e Nightmare of Participation (Crossbench Praxis as a Mode of Criticality). Berlijn: Sternberg Press. MIESSEN, M., & BASAR, S. [RED.], 2006. Did Someone Say Participate? An Atlas of Spatial Practice. Cambridge: Th e MIT Press. MIGCHELBRINK, F., 2007. Actieonderzoek voor professionals in zorg en welzijn. Amsterdam: SWP. MINTEN, D., (02.01.2003). DE VERLOREN ZOON. Kerken in Antwerpen (3). Mystieke schoonheid. De Standaard, via http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid= DST02012003_022 [geraadpleegd op 3 oktober 2012]. MOLTU, B., 2008. Satirical and Romantic Stories about Organisational Change. Actor Network Th eory and Action Research. International Journal of Action Research, 4 (1+2), pp. 155-79. MOORE, S. A., 2001. Technology, Place, and the Nonmodern Th esis. Journal of Architectural Education, 54 (3), pp. 130-39. MORISSET, L. K., 2006. Qui possede les eglises? In: T. Coomans, L.K. Morisset & L. Noppen [red.], Quel avenir pour quelles églises? / What Future for Which Churches? Montreal: Presses de l’Universite du Quebec, pp.101-34. MORISSET, L. K., NOPPEN, L. & COOMANS, T., 2006. No More Angelism. In: T. Coomans, L.K. Morisset & L. Noppen [red.], Quel avenir pour quelles églises? / What Future for Which Churches? Montreal: Presses de l’Universite du Quebec, pp. 19-35. MOUFFE, C., 2008. Over het politieke. Kampen: Uitgeverij Klement. ———, 2010. Agonistic Politics and Public Space. In: D. van der Velden, V. Kruk, Metahaven & M. Vishmidt [red.], Uncorporate Identity. Baden: Lars Muller Publishers, pp. 240-50. NAI UITGEVERS [RED.], 2003. Nieuw engagement in architectuur, kunst en vormgeving [volume 1 in de reeks Refl ect]. Rotterdam: NAi Uitgevers. NEDERLANDSE BISSCHOPPENCONFERENTIE, 2008. Het kerkgebouw als getuige van de christelijke traditie, via http://www.toekomstkerkgebouwen.nl/NL/nieuws/landelijk/2-1-21/16/ herbestemmingsproblematiek-op-bisschoppenconferentie.htm [geraadpleegd op 3 oktober 2012]. NELISSEN, N., 2008. Geloof in de toekomst! Strategisch plan voor het religieus erfgoed. Heeswijk: Stichting 2008 Jaar van het Religieus Erfgoed. NESBITT, K., 1996. Introduction. In: K. Nesbitt [red.], Th eorizing a New Agenda for Architecture: An Anthology of Architectural Th eory 1965-1995. New York: Princeton Architectural Press, pp. 16-71. NICKELSEN, N. C., & BINDER, T., 2008. Design and Heterogeneous Engineering: Toward an Actor-Network Perspective on Design. Artifact, 2 (3), pp. 164-75. ———, 2010. Designing as Middle Ground. In: J. Simonsen, J. O. Barenholdt, M. Buscher & J. D. Scheuer [red.], Design Research: Synergies from Interdisciplinary Perspectives. Londen/New York: Taylor & Francis, pp. 33-48. NIETZSCHE, F., [1874] 2006. Over nut en nadeel van geschiedenis voor het leven. Tweede traktaat tegen de keer. Groningen: Historische Uitgeverij. ———, [1882] 2011. De vrolijke wetenschap. Amsterdam / Antwerpen: De Arbeiderspers. NOLLERT, A., VOLKENANDT, M., GOLLAN, R.-M., & FRICK, E. [RED.], 2010. Kirchenbauten in Der Gegenwart: Architektur zwischen Sakralität und sozialer Wirklichkeit. Regensburg: Verlag Friedrich Pustet. NOPPEN, L., 2011. Quebec’s Churches: Converting from the Faith. L’ Architecture d’Aujourd’hui, nr. 386, p. 41. NOPPEN, L., & MORISSET, L. K., 2012. ‘Heritagization’ of Church Buildings. Quebec and North American Perspectives. In: T. Coomans, H. De Dijn, J. De Maeyer, R. Heynickx & B. Verschaff el [red.]. Loci Sacri. Understanding Sacred Places [volume 9 van KADOC Studies on Religion, Culture and Society]. Leuven: Leuven University Press, pp. 243-55. NOUWEN, R., & GIELEN, P., 2007. De maakbaarheid van het erfgoed. Een inleidende dialoog over erfgoedparticipatie, -populisme en -ethiek. Kunsttijdschrift Vlaanderen, 56 (318), pp. 278-82. OOSTERLING, H., 2009. Woorden als daden / Rotterdam Vakmanstad. Heijningen: Jap Sam Books. OOSTERLING, H., KASPORI, D. & LENGKEEK, A., 2008. Rotterdam Vakmanstad / Publiek Onderzoek 2006-2008. Rotterdam: AIR. ORTH, S., 2005. Zwischen Aufbruch und Abriss: Der Umgang mit uberzahligen Kirchen treibt Architekten und Th eologen um. Herder Korrespondenz, 59 (11), pp. 572-76. OTERO-PAILOS, J., 2005. Historic Provocation: Th inking Past Architecture and Preservation. Future Anterior, 2 (2), pp. iii-vi. PANS, P., (15.01.2011A). Hoorzitting over hergebruik kerk. Het Nieuwsblad, via http://www. nieuwsblad.be/article/detail.aspx?articleid=V736BHPU [geraadpleegd op 3 oktober 2012]. ———, (25.02.2011B). Pleidooi voor meervoudig gebruik Schulense kerk. Het Nieuwsblad, p. 26. PAULI, W., (09.11.2011). Telling van gelovigen via kerkbelasting. Knack, via http:// www.knack.be/nieuws/belgie/telling-van-gelovigen-via-kerkbelasting/article- 4000003021944.htm [geraadpleegd op 3 oktober 2012]. PEETERS, S., (16.06.2009). Amper een priesterwijding in Vlaanderen dit jaar [gebaseerd op een bericht van Belga]. De Morgen, via http://www.demorgen.be/dm/nl/989/ Binnenland/article/detail/893364/2009/06/16/Amper-een-priesterwijding-in- Vlaanderen-dit-jaar.dhtml [geraadpleegd op 3 oktober 2012]. POLLMANN, T., 1995. Herbestemmen van kerken: Een ontnuchterend relaas. Den Haag: Sdu Uitgeverij. POST, P., 2010. Voorbij het kerkgebouw. De speelruimte van een ander sacraal domein. Heeswijk: Abdy van Berne. POST, P., & MOLENDIJK, A. [RED.], 2010. Holy Ground. Re-Inventing Ritual Space in Modern Western Culture. Leuven: Peeters. ———, 2010. Introduction. In: P. Post & A. Molendijk [red.], Holy Ground. Re-Inventing Ritual Space in Modern Western Culture. Leuven: Peeters, pp. 1-13. POWELL, K., & DE LA HEY, C., 1987. Churches - a Question of Conversion [geredigeerd door S. Andreae]. Londen: save Britain’s Heritage. PRICE, C., & OBRIST, H. U., 2010. Hans Ulrich Obrist & Cedric Price [volume 21 van Conversation Series]. Keulen: Verlag der Buchhandlung Walther Konig. PROVOOST, M., 1995. Re-Arch: Nieuwe ontwerpen voor oude gebouwen. In: M. Provoost & Crimson Architectural Historians [red.], Re-Arch: Nieuwe ontwerpen voor oude gebouwen. Rotterdam: Uitgeverij 010, pp. 9-37. ———, 2008. Stedelijke vernieuwing: Inventie, transformatie en de macht van de architect. In: D. Bakker, A. Jolles, M. Provoost & C. Wagenaar [red.]. Architectuur in Nederland. Jaarboek 2007/08. Rotterdam: NAi Uitgevers, pp. 46-50. PROVOOST, M., & CRIMSON ARCHITECTURAL HISTORIANS [RED.], 1995. Re-Arch: Nieuwe ontwerpen voor oude gebouwen. Rotterdam: Uitgeverij 010. PUENTE, M., PUYELO, A., LACATON, A., & VASSAL, J.-P., 2010. Palais De Tokyo, Center for Contemporary Creation, Paris. In: M. Gili [red.], Lacaton & Vassal [2GLibrosBooks]. Barcelona: Editorial Gustavo Gili, SL, pp. 100-05. RAAD VAN EUROPA, 1989. On Redundant Religious Buildings. Straatsburg: Raad Van Europa. RAMO, B., & OMA, 2011. Extreme Demolition and Extreme Preservation. MONU, nr. 14, pp. 17-32. RAMO, B., & STAR STRATEGIES + ARCHITECTURE, 2011. In the Name of the Past. MONU, nr. 14, pp. 68-80. RAMROTH, W. G., 2006. Pragmatism and Modern Architecture. Jeff erson / Londen: McFarland & Company Inc. RATZINGER, J., & HABERMAS, J., 2007. Th e Dialectics of Secularization: On Reason and Religion. Fort Collins: Ignatius press. REASON, P., 2003. Pragmatist Philosophy and Action Research: Readings and Conversation with Richard Rorty. Action Research, 1 (1), pp. 103-23. REASON, P., & BRADBURY, H. [RED.], 2001. Handbook of Action Research. Participative Inquiry and Practice. Londen: Sage Publications. ———[RED.], 2008. Th e Sage Handbook of Action Research. Participative Inquiry and Practice. Londen: Sage Publications. ———, 2008. Introduction. In: P. Reason & H. Bradbury [red.], Th e Sage Handbook of Action Research. Participative Inquiry and Practice. Londen: Sage Publications, pp. 1-10. REIDEL, H., 2006. Th e Future of City and Country Churches in Germany. In: T. Coomans, L.K. Morisset & L. Noppen [red.], Quel avenir pour quelles églises? / What Future for Which Churches? Montreal: Presses de l’Universite du Quebec, pp. 453-68. REINSTRA, A., 2008. Landelijk opererende instituten: Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumentenzorg. In: Vereniging van Beheerders van Monumentale Kerkgebouwen & Vereniging van Nederlandse Gemeenten [red.], Handreiking religieus erfgoed voor burgerlijke en kerkelijke gemeenten: Van kerkelijk gebruik tot herbestemming. Delft: vbmk / vng, pp. 64-65. RIEGL, A., [1903] 1982. Th e Modern Cult of Monuments: Its Character and its Origin [vertaald door K. W. Forster en D. Ghirardo]. Oppositions, nr. 25 (1982), pp. 20-51. RIJKSDIENST VOOR HET CULTUREEL ERFGOED, 2011. Een toekomst voor kerken. Handreiking voor het herbestemmen van vrijkomende kerkgebouwen. Amersfoort: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. ROETERDINK, N., 2002. De domo Dei ad habitionis usum. Van godshuis tot woonbestemming [masterscriptie]. Delft: TU Delft. ROETERDINK, N., DE JONG, J., TILLEMA, L., WIERENGA, R., & VAN GEEL, P., 2008. Herbestemming kerken en kerklocaties; Een inventarisatie vanaf 1970. Haarlem: Bisdommen van Haarlem en Rotterdam in samenwerking met Projectbureau Belvedere. ROSSI, A., [1966] 2002. De Architectuur Van De Stad [vertaald door E. Kurpershoek & H. Hoeks]. Nijmegen: SUN. ROULETTE, D., (20.01.2011). Dieu se fait dj, barman, groom... . Comment on a transforme des lieux de culte catholique en Belgique. Le Soir, pp. 18-19. ROUWHORST, G., 2009. Voor wie zijn kerkgebouwen bestemd? In: O. Boelens & T. Meijers [red.], Het Kerkgebouw als religieus erfgoed. Verslagboek van de publieksdag van de Faculteit Katholieke Th eologie, Universiteit Van Tilburg, gehouden op 9 Oktober 2008. Bergambacht: Uitgeverij 2VM, pp. 23-42. SAUVILLER, R., (24.08.2010). Kruis en munt. Het geld van de Kerk. Humo, pp. 10-15. SCHEERS, J., 2003. Integrale monumentenzorg is ook zoeken naar een nieuwe bestemming. In: Atelier Lokale Architectuuropdrachten, Team Vlaams Bouwmeester & Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap [red.], (Her-) Bestemming van patrimonium voor erediensten [verslag van de conferentie van 27 november 2003 in de Abdij van Park Heverlee]. Brussel: Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, pp. 4-8. ———, 2011A. Elk gebruik is tijdelijk. Ruimte, nr. 9, pp. 68-74. ———, 2011B. Wat met de parochiekerk? Forum-Contact, nr. 69, pp. 27-35. ———, 2011C. De herbestemming van kerkelijk erfgoed. Wat met de parochiekerk? [rubriek 4.3.3.]. Cultuur- & Vrijetijdsbeleid, oktober, pp. 21-32. SCHEIR, O., (25.11.2010). Bellekerk wordt verkocht en afgebroken. Witte noodkerk moet plaats ruimen voor sociale woningen. Het Nieuwsblad, via http://www.nieuwsblad. be/article/detail.aspx?articleid=6G32PKAI [geraadpleegd op 3 oktober 2012]. SCHEPERS, J., (03.09.2011). Sint-Jozefskerk wordt zeker geen moskee. Kerkfabriek wil gebouw effi cienter laten gebruiken. Het Nieuwsblad, via http://www.nieuwsblad. be/article/detail.aspx?articleid=8N3ET8G0 [geraadpleegd op 3 oktober 2012]. SCHILDGEN, B. D., 2008. Heritage or Heresy. Preservation and Destruction of Religious Art and Architecture in Europe. New York: Palgrave Macmillan. SCHMIDT, H.S.J., 1964. Constitutie over de Heilige Liturgie: Tekst genese kommentaar documentatie [vertaald door H.J.H.M. Fortmann]. Antwerpen: Patmos. SCHNEIDER, T., & TILL, J., 2007. Flexible Housing. Oxford: Architectural Press. ———, 2009. Beyond Discourse: Notes on Spatial Agency. Footprint, nr. 4, pp. 97-111. SCHON, D. A., [1983] 1991. Th e Refl ective Practitioner. How Professionals Th ink in Action. Aldershot: Ashgate Publishing Limited. SCHREURS, J., 2007. Action Research. In: L. Boudry, A. Loeckx, J. Van den Broeck, T. Coppens, V. Patteeuw & J. Schreurs [red.], Inzet/Opzet/Voorzet: Stadsprojecten in Vlaanderen. Antwerpen/Apeldoorn: Garant Uitgevers nv., pp. 180-81. SELLAM, K., (09.09.2009). ‘Dorpskerken hebben dringend Vlaamse steun nodig’. De Standaard, via http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=772ES457 [geraadpleegd op 3 oktober 2012]. SEMES, S. W., & INSTITUTE OF CLASSICAL ARCHITECTURE AND CLASSICAL AMERICA, 2009. Th e Future of the Past: A Conservation Ethic for Architecture, Urbanism, and Historic Preservation [Th e Classical America Series in Art and Architecture]. New York: W.W. Norton & Company. SIMON, C., VERMEIJ, L., & STEENBEKKERS, A., 2007. Het beste van twee werelden. Plattelanders over hun leven op het platteland. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau. SIMON, H., [1969] 1996. Th e Sciences of the Artifi cial [derde editie]. Cambridge: Th e MIT Press. SIMONSEN, J., BARENHOLDT, J. O., BUSCHER, M., & SCHEUER, J. D. [RED.], 2010. Design Research: Synergies from Interdisciplinary Perspectives. Londen/New York: Taylor & Francis, 2010. SIMONSEN, J., BARENHOLDT, J. O., SCHEUER, J. D. & BUSCHER, M., 2010. Synergies. In: J. Simonsen, J. O. Barenholdt, M. Buscher & J. D. Scheuer [red.], Design Research: Synergies from Interdisciplinary Perspectives. Londen/New York: Taylor & Francis, pp. 201-12. SMETS, L., 1995. Kerkgebouwen herbestemmen.Kultuurleven, oktober, pp. 40-43. SMITH, J. Z., 1987. To Take Place: Toward Th eory in Ritual [in de reeks Chicago Studies in the History of Judaism]. Chicago: University of Chicago Press. SMITH, L., 2006. Uses of Heritage. Londen/New York: Routledge. SOENEN, R., 2006. Het kleine ontmoeten: Over het sociale karakter van de stad. Antwerpen/ Apeldoorn: Garant Uitgevers nv. SOMOL, R., & WHITING, S., [2002] 2007. Notes around the Doppler Eff ect and Other Moods of Modernism.” In: W. S. Saunders [red.], Th e New Architectural Pragmatism. Minneapolis: University of Minnesota Press, pp. 22-33. STEENSMA, R., 1981. Kerken, wat doe je ermee. Baarn: Bosch & Keuning. STEENSMA, R., & KNIJFF, R. H., 1992. Model Oranjekapel: Vervanging van grote kerken door kleine. Zoetermeer: Boekencentrum. STEENSMA, R., & ZUIDHOF, E., 1982. Opdat de ruimten meevieren: Een studie over de spanning tussen liturgie en Mmonumentenzorg bij de herinrichting en het gebruik van monumentale hervormde kerken. Baarn: Bosch & Keuning. STOLLE, D., 2000. Onderzoek naar sociaal kapitaal. Naar een attidudinale benadering. In: M. Hooghe [red.], Sociaal kapitaal en democratie: verenigingsleven, sociaal kapitaal en politieke cultuur. Leuven: Acco, pp. 25-59. STOUTHUYSEN, P., DUYVENDAK, J. W., & VAN DER GRAAF, P., 2000. Stedelijk beleid in vlaanderen en Nederland: Kansarmoede, sociale cohesie en sociaal kapitaal. In: M. Hooghe [red.], Sociaal kapitaal en democratie: verenigingsleven, sociaal kapitaal en politieke cultuur. Leuven: Acco, pp. 365-94. STRIKE, J., 1994. Architecture in Conservation: Managing Development at Historic Sites, Heritage: Care, Preservation, Management. Londen/New York: Routledge. SWANBORN, P. G., 2006. Basisboek sociaal onderzoek. Amsterdam: Uitgeverij Boom. SWANN, C., 2002. Action Research and the Practice of Design. Design Issues, 18 (2), pp. 49- 61. SWINNEN, P, & VAN DEN DRIESSCHE, M., 2011. Afterthought: Scriptwriters, Not Architects. Peter Swinnen & Maarten Van Den Driessche in Conversation. In: T. Weaver, P. Johnston & ne, 51N4E. Double or Nothing. Londen: Architectural Association, zonder paginanummering. T’ JONCK, P., 2009. Wedstrijden Anno 2009. Het Antwerpse Havenhuis. A+, nr. 221, p. 31. TAIT, M., & WHILE, A., 2009. Ontology and the Conservation of Built Heritage. Environment and Planning D: Society and Space, 27 (4), pp. 721-37. TEERDS, H., 2011. Redactioneel. Productieve onzekerheid / Het onvoorziene in planning, ontwerp en beheer. OASE, nr. 85, pp. 3-6. THUWIS, G., (19.11.2010). Wonen in de kerk. Op zoek naar nevenfuncties voor kerken. Het Belang Van Limburg, p. 46. TILL, J., 2005. Th e Negotiation of Hope. In: P. Blundell Jones, D. Petrescu & J. Till [red.], Architecture and Participation. Londen: Spon Press, pp. 19-40. ———, 2009. Architecture Depends. Cambridge: Th e MIT Press. ———, 2010. Foreword. In: P. Jenkins & L. Forsyth [red.], Architecture, Participation and Society, Londen/New York: Routledge, pp. xi-xii. TOFT, A., 2004. Generic [Modern] Architecture. Field, Actor-Networks and Pragmatism. Nordic Journal of Architectural Research, nr. 2, pp. 85-96. TURNER, H. W, 1979. From Temple to Meeting House: Th e Phenomenology and Th eology of Places of Worship [volume 16 in de reeks Religion and Society]. Den Haag / Parijs / New York: Mouton. 1979. TWEEDE VATICAANS OECUMENISCH CONCILIE, 1965. Pastorale constitutie over de Kerk in de wereld van deze tijd [vertaald door E. Schillebeeckx & L. Van Gelder, in de reeks constituties en decreten van het tweede Vaticaans Oecumenisch Concillie]. Amersfoort: De Horsink. TYTGAT, M., (09.11.2011). Stadsbestuur wil drie parochiekerken sluiten. De Standaard, via http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=S93I3G8H [geraadpleegd op 4 oktober 2012]. ———, (01.02.2012). Sint-Amandskerk krijgt nieuwe bestemming. Stad wil socio-culturele invulling geven aan kerkgebouw. Het Nieuwsblad, via http://www.nieuwsblad.be/ article/detail.aspx?articleid=BN3LJJQA [geraadpleegd op 4 oktober 2012]. UNSWORTH, R., BALL, S., BAUMAN, I., CHATTERTON, P.,GOLDRING, A., HILL, K. & JULIER, G., 2011. Building Resilience and Well-Being in the Margins within the City: Changing Perceptions, Making Connections, Realising Potential, Plugging Resources Leaks. City, 15 (2), pp. 181-203. URRY, J., 1990. Th e Tourist Gaze. Leisure and Travel in Contemporary Societies [geredigeerd door M. Featherstone, in de reeks Th eory, Culture & Society]. Londen: Sage Publications. VAN BEEK, M., (O7.01.2012). De kerk is geen Mcdonald’s. Trouw, via http://www.trouw.nl/ tr/nl/5091/Religie/article/detail/3110728/2012/01/08/De-kerk-is-geen-McDonalds. dhtml [geraadpleegd op 4 oktober 2012]. VAN BOXEL, E., & KOREMAN, K., 2007. Re-public: Naar een nieuwe ruimte-politiek. Rotterdam: NAi Uitgevers. VAN DE VEN, G., (10.09.2012). Kerk maakt plaats voor school. De Standaard, via http:// www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=DMF20120909_00289423 [geraadpleegd op 16 november 2012]. VAN DER LINGEN, A., & UYTENBOGAARDT, J.H., 2008. Een protestantse visie op het kerkgebouw met een praktisch-theologisch oogmerk: Discussienota van de Protestantse Kerk in Nederland. Utrecht: Generale Synode. VAN DER SPEETEN, G. (11.07.2009). Kerken in nieuw kleedje. Recyclage van religieus erfgoed. De Standaard, via http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=TU2CEBVE [geraadpleegd op 4 oktober 2012]. VAN DER VLIST, N., 2008. “Geloofwaardige transformatie, herbestemmingsmogelijkheden bekeken vanuit de projectontwikkeling. In: Vereniging van Beheerders van Monumentale Kerkgebouwen & Vereniging van Nederlandse Gemeenten [red.], Handreiking religieus erfgoed voor burgerlijke en kerkelijke gemeenten: Van kerkelijk gebruik tot herbestemming. Delft: vbmk / vng, pp. 39-45. VAN DER WOUD, A., 1992. De permanente ontwerpopgave. Monumentenzorg in de jaren negentig. Archis, nr. 9, pp. 16-17. VAN DOOREN, M., (30.08.2011). Sint-Caroluskerk sluit na laatste eucharistieviering de deuren. Het Nieuwsblad, via http://www.nieuwsblad.be/article/detail. aspx?articleid=833ELGMF [geraadpleegd op 4 oktober 2012]. VAN DOOREN, B., STEVENS, A., & SCHEERS, J., 2011. Verslag parochiekerken in Vlaanderen. Brussel: Agentschap voor Binnenlands Bestuur, Agentschap Ruimte en Erfgoed en Departement Bestuurszaken. VAN EYCK, A., [1967] 2008. Th e Interior of Time. In: V. Ligtelijn & F. Strauven, Aldo van Eyck. Collected Articles and Other Writings 1947-1998. Amsterdam: SUN Publishers, pp. 474-75. VAN GEMERT, D. [RED.], 2007. Herbestemmen Van Religieus Erfgoed. Maastricht: wta-nl-vl. VAN GLABBEEK, J., 2009. De Sint-Laurentiusparochie: Verleden, heden en toekomst. In: P. De Pooter, A. Derde, J. Van Glabbeek & J. Velaers [red.], De kerk (nog) in het midden? Colloquium ter gelegenheid van 350 jaar parochie en 75 jaar kerkgebouw [15 oktober 2009 in AMUZ Antwerpen]. Antwerpen: Parochieteam Sint-Laurentius vzw, pp. 9-15. VAN HEMERT, M.M.J., & SLOOT, J.B., 1989. Verkleining van kerkgebouwen. Vijf voorbeelden [Kaski-rapport]. Nijmegen: Kaski / Radboud Universiteit. VAN HERCK, K., 2004. Architectuur en het volk: Van ‘das Leben der Masse’ tot ‘honkytonk’. In: H. Heynen, A. Loeckx, L. De Cauter & K. Van Herck [red.], ‘Dat is architectuur’. Sleutelteksten uit de twintigste eeuw. Rotterdam: Uitgeverij 010, pp. 856-70. VAN KEYMEULEN, K. (22.12.2007). Gevel Sint-Niklaaskerk klaar. Tegen 2009 nieuwbouw tegen Sint-Niklaaskerk. Het Nieuwsblad, via http://www.nieuwsblad.be/article/detail. aspx?articleid=161LQ1M4 [geraadpleegd op 4 oktober 2012]. VAN LIERDE, E., (09.04.2008A). Van Petrus naar Paulus. Tertio, p. 8. ———, (09.04.2008B). Pastporale nabijheid behouden. Tertio, pp. 8-9. ———, (04.04.2012). Dossier: Kerk in ombouw. Parochies zoeken toekomst. Tertio, pp. 7-9. VAN SCHOORS, P., 2007. Religieus erfgoed 1997-2008: Een terugblik op ruim tien jaar evolutie. VCM contact, 14 (54), pp. 8-16. VAN SYNGHEL, K., 2010. Over gepaste onaangepastheid. In: Vlaams Architectuurinstituut (VAi) & I. Degerickx [red.], Architectuur in Vlaanderen: Jaarboek 2008-2009 - Editie 2010. Antwerpen: Vlaams Architectuurinstituut, pp. 26-57. VAN TOORN, R., 1997. Fresh Conservatism. Landscapes of Normality. via http://www. roemervantoorn.nl/freshconservatis.html [geraadpleegd op 4 oktober 2012; het artikel is ook te vinden in nummer 215 van de jaargang 1998 van het tijdschrift Quaderns]. VAN WIELE, S., & VAN LIER, R., (17.06.2011). Gezocht: toekomst voor kerken. Gazet Van Antwerpen, 17 juni 2011, via http://kievitsnest.fi les.wordpress.com/2011/06/gva- 110617.jpg [geraadpleegd op 3 oktober 2012]. VANDECASTEELE, H., & VANHOUTTE, K., 2007. Gebruik van een parochiekerk. Gespreksnota. Pastorale conferentie november 2007. Ministrando, oktober, via http://ebookbrowse. com/1192204300-beleidsnota-gebruik-van-een-parochiekerk-doc-d69473505 [geraadpleegd op 4 oktober 2012]. VANDERMARLIERE, K., 2008. Rapp+Rapp: Ontmoetingscentrum en dorpskernvernieuwing, Jonkershove (Houthulst). In: Vlaams Architectuurinstituut (VAi), I. Degerickx, E. Dehullu & L. Kwakkenbos [red.], Jaarboek Architectuur Vlaanderen 06 07 Editie 2008. Antwerpen: Vlaams Architectuurinstituut, pp. 88-93. VANHOOREN, R., (24.11.2011). Antwerpenaar koopt kerk van Kaaskerke. Het Nieuwsblad, via http://www.nieuwsblad.be/article/detail.aspx?articleid=183IO66N_2 [geraadpleegd op 4 oktober 2012]. VANSTEENKISTE, A., (30.03.2012). Sint-Amandskerk blijft nog kerk. De Standaard, via http:// www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=HN3O3QLJ [geraadpleegd op 4 oktober 2012]. VASTIAU, K., (16.06.2010). Binnenkort ook optredens en tentoonstellingen in Colomakerk. De Standaard, via http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=8A2RJJAB [geraadpleegd op 2 oktober 2012]. VELDPAUS, L., DOEVENDANS, K., & COLENBRANDER, B., 2011. Wijkkerk op drift: Een studie naar de ruimtelijke en sociale rol van het kerkgebouw in de naoorlogse woonwijk. Eindhoven: Technische Universiteit Eindhoven. VELTHUIS, K., & SPENNEMANN, D. H. R., 2007. Th e Future of Defunct Religious Buildings: Dutch Approaches to Th eir Adaptive Re-Use. Cultural Trends, 16 (1), pp. 43-66. VERBEEK, P.-P., 2000. De daadkracht der dingen. Over techniek, fi losofi e en vormgeving. Amsterdam: Boom. VERENIGING VAN BEHEERDERS VAN MONUMENTALE KERKGEBOUWEN [RED.], 2008. Een waaier aan mogelijkheden: Voorbeelden van meervoudig gebruik van kerkgebouwen in woord en beeld. Delft: vbmk. VERENIGING VAN BEHEERDERS VAN MONUMENTALE KERKGEBOUWEN, & VERENIGING VAN NEDERLANDSE GEMEENTEN [RED.], 2008. Handreiking religieus erfgoed voor burgerlijke en kerkelijke gemeenten: Van kerkelijk gebruik tot herbestemming. Delft: vbmk / vng. VERGAUWEN, J., (05.12.2007). Sociale superette in kerk. Gazet Van Antwerpen, via http:// www.gva.be/regio-waas/sint-niklaas/sociale-superette-in-kerk.aspx [geraadpleegd op 4 oktober 2012]. VERMEULEN, P., 2011. Wild denken. In: architecten de vylder vinck taillieu [red.], 1 Boek 2. Antwerpen: deSingel, pp. 8-41. VERMOERE, F., (02.04.2010). Sint-Pauluskerk wordt ontwijd. Onduidelijkheid rond herbestemming gebouw. De Standaard, via http://www.standaard.be/artikel/detail. aspx?artikelid=K52OCR2A [geraadpleegd op 4 oktober 2012]. VERPOEST, L., 1989. Architectuurgids Neogotiek in België [geredigeerd door G. Bekaert in de reeks Hadewijch-Architectuurgidsen]. Antwerpen / Baarn: Hadewijch. VERSCHUREN, P., & DOOREWAARD, H., 1998. Het ontwerpen van een onderzoek. Utrecht: Lemma bv. VOYE, L., 2003. Een nieuw ‘religieus’ verlangen? In: L. Boeve [red.], God. Hoe voelt dat? Leuven: Davidsfonds, pp. 33-69. WAKELING, C., 2010. Th e Struggle to Keep English Churches Open: Social, Religious and Architectural Change [paper gepresenteerd in Hasselt op 18 november 2010, tijdens het symposium Kerk her(be)stemmen: Een hypothese voor parochiaal gebruik]. WARNAND, J., (26.10.2011). Kerkje, tuintje, keuken. Vlaanderen herbestemt kerken. Godshuis wordt ons huis. De Standaard, via http://www.standaard.be/artikel/detail. aspx?artikelid=L03HHV5K [geraadpleegd op 4 oktober 2012]. WERKGROEP TRANSEPT VZW, 2012. Werkgroep Transept vzw, via http://www.kerkattenhoven. be/KerkAttenhoven/Transept.html [geraadpleegd op 15 maart 2012]. WESSELINK, H., 2010. Hergebruik van kerkgebouwen. Spanningsveld tussen monumentale waarden en reele behoeften van vandaag. Kunstlicht, 31 (2), pp. 54-61. WEYENS, L., (23.02.2011). Concert kan, fuif niet. Schulenaren denken na over nieuwe invulling voor hun kerk. Het Belang Van Limburg, p. 45. WHYTE, W., 2006. How Do Buildings Mean? Some Issues of Interpretation in the History of Architecture. History and Th eory, 45 (2), pp. 153-77. WICKS, P. G., REASON, P., BRADBURY, H., 2008. Living Inquiry: Personal, Political and Philosophical Groundings for Action Research Practice. In: P. Reason & H. Bradbury [red.], Th e Sage Handbook of Action Research. Participative Inquiry and Practice. Londen: Sage Publications, pp. 15-29. WILDING, R., 1990. Th e Care of Redundant Churches. Londen: HMSO. WILLOCX, C., (30.01.2012). Onduidelijkheid over sloop Sint-Caroluskerk. Gazet Van Antwerpen, 30 januari 2012, via http://www.gva.be/regio-mechelen/puurs/ onduidelijkheid-over-sloop-sint-caroluskerk.aspx [geraadpleegd op 4 oktober 2012]. WOLTERS, R., & JELSMA, D., 2007. Een toekomst voor kerkgebouwen! Informatie over de landelijke Task Force Toekomst Kerkgebouwen. Tilburg: Stichting Task Force Toekomst Kerkgebouwen. XHAUFLAIR, V., & PICHAULT, F., 2009. Action-Research within Inter-Company Partnership: Can Institutional Entrepreneurs Th eorise Th eir Own Eff orts at Institutionalisation? [paper gepresenteerd tijdens het 25th EGOS Colloquium in Barcelona]. Barcelona: EGOS (European Group of Organization Studies). YANEVA, A., 2005A. Scaling up and Down. Social Studies of Science, 35 (6), pp. 867-94. ———, 2005B. A Building Is a “Multiverse”. In: B. Latour & P. Weibel [red.], Making Th ings Public: Atmospheres of Democracy. Cambridge: MIT Press, pp. 530-35. ———, 2008. How Buildings ‘Surprise’: Th e Renovation of the Alte Aula in Vienna. Science Studies, 21 (1), pp. 8-28. ———, 2009A. Making the Social Hold: Towards an Actor-Network Th eory of Design. Design and Culture, november, pp. 273-88. ———, 2009B. Made by the Offi ce for Metropolitan Architecture: An Ethnography of Design. Rotterdam: 010 Publishers. ———, 2009C. Th e Making of a Building: A Pragmatist Approach to Architecture. New York: Peter Lang AG. ———, 2010A. Th e Architectural as a Type of Connector. Perspecta: Yale Architectural Journal, nr. 42, pp. 141-45. ———, 2010B. A Building’s Trajectory. In: P. Gagliardi, B. Latour & P. Memmelsdorff [red.], Coping with the Past. Creative Perspectives on Conservation and Restoration. Firenze: Leo S. Olschki, pp. 17-45. ———, 2011. From Refl ecting-in-Action Towards Mapping of the Real. In: I. Doucet & N. Janssens [red.], Transdisciplinary Knowledge Production in Architecture and Urbanism. Towards Hybrid Modes of Inquiry. Dordrecht/Heidelberg/Londen: Springer, pp. 117- 28. ———, 2012. Mapping Controversies in Architecture. Farnham: Ashgate. YIN, R. K., 2003. Applications of Case Study Research [tweede editie, volume 34 in de reeks Applied Social Research Methods Series]. Londen: Sage Publications. ZAERA-POLO, A., 2007. A Scientifi c Autobiography, 1982-2004: Madrid, Harvard, oma, the AA, Yokohama, the Globe. In: W. S. Saunders [red.], Th e New Architectural Pragmatism. Minneapolis: University of Minnesota Press, pp. 1-21. ZONDER AUTEUR, 2003A. Was ist zu bedenken, wenn eine Kirche nicht mehr als Kirche genutzt wird? Leitlinien des Th eologischen Ausschusses der VELKD und des DNK/LWB [nummer 122]. ———[INITIALEN GDC], (04.11.2003B). Kerk wordt multifunctioneel: Wederopbouw kerk Klein-Willebroek in beginfase. Het Nieuwsblad, via http://www.nieuwsblad. be/article/detail.aspx?articleid=NBRB04112003_034 [geraadpleegd op 2 oktober 2012]. ———, 2005. Werkgroep Sint-Jacobskerk, via http://www.stadenarchitectuur.be/ stadenarchitectuur.aspx?tabid=155 [geraadpleegd op 15 maart 2012]. ———, (16.08.2006). Zijn dure kerkrestauraties nog wel verantwoord?. Het Belang Van Limburg, via http://www.hbvl.be/archief/guid/zijn-dure-kerkrestauraties-nog-welverantwoord. aspx?artikel=fcd61889-b26e-4a6c-83d6-4f2a36b17f32 [geraadpleegd op 4 oktober 2012]. ———, (10.09.2009A). Vroeger en nu: kerk Den Hout. Het Nieuwsblad, via http://www. nieuwsblad.be/article/detail.aspx?articleid=BLRVA_20090906_004 [geraadpleegd op 4 oktober 2012]. ———, (21.10.2009B). Pastoor Van Roey verlaat Schulen en Berbroek. Het Belang Van Limburg, via http://www.hbvl.be/limburg/herk-de-stad/pastoor-van-roey-verlaatschulen- en-berbroek.aspx [geraadpleegd op 4 oktober 2012]. ———, 2010A. Gemeenteraadslid wil parochie opdoeken, via http://www.rorate.com/nieuws/ nws.php?id=60037 [geraadpleegd op 17 maart 2012]. ———, 2010B. Visie: Sint-Michielskerk: vredeskerk, via http://sint-michielskerk.be/index. php?option=com_content&view=article&id=49&Itemid=57 [geraadpleegd op 15 maart 2012]. ———, (22.02.2011A). Oude parochiekerk van Dorne wordt woonhuis. Het Belang Van Limburg, via http://www.hbvl.be/limburg/maaseik/oude-parochiekerk-van-dornewordt- woonhuis.aspx [geraadpleegd op 4 oktober 2012]. ———, 2011B. Onttrekking aan de eredienst. via http://www.kerknet.be/bisdomantwerpen/ nieuws_detail.php?ID=349&nieuwsID=103784 [geraadpleegd op 15 maart 2012]. ———, 2012A. Kleur bekennen in ‘De Verfkerk’, via http://www.deverfkerk.be/index.asp [geraadpleegd op 15 maart 2012]. ———, 2012B. Onze-Lieve-Vrouw Geboortekerk, via home.scarlet.be/~mj025876/infokerk. htm [geraadpleegd op 15 maart 2012]. ———, 2012C. Oorderen, via http://nl.wikipedia.org/wiki/Oorderen [geraadpleegd op 15 maart 2012]. ———, 2012D. Oude kerk (Vichte), via http://nl.wikipedia.org/wiki/Oude_Kerk_(Vichte) [geraadpleegd op 15 maart 2012]. ———, 2012E. Sint-Rochuskerk (Rugge), via http://nl.wikipedia.org/wiki/Sint-Rochuskerk_ (Rugge) [geraadpleegd op 15 maart 2012]. ———, 2012F. Welkom, via http://www.sint-anna-ten-drieen.be/ [geraadpleegd op 15 maart 2012]. ———, 2012G. Oude Kuringerbaan 59, via http://www.hasel.be/nl/subjects/1331/oudekuringerbaan- 59.html [geraadpleegd op 16 november 2012]. ———, 2012H. Sint-Hubertuskerk (Erpekom), via http://nl.wikipedia.org/wiki/Sint- Hubertuskerk_(Erpekom) [geraadpleegd op 16 november 2012].-
local.type.refereedNon-Refereed-
local.type.specifiedPhd thesis-
item.fullcitationDE RIDDER, Roel (2013) Kerkgebouw genereert publiek: Een actuele strategie voor de architectuurtheoretische herdefiniëring en de toegepaste herwaardering van de Vlaamse parochiekerk.-
item.accessRightsOpen Access-
item.contributorDE RIDDER, Roel-
item.fulltextWith Fulltext-
Appears in Collections:PhD theses
Research publications
Files in This Item:
File Description SizeFormat 
doctoraat_RoelDeRidder.pdf2.8 MBAdobe PDFView/Open
Show simple item record

Page view(s)

160
checked on Sep 6, 2022

Download(s)

48
checked on Sep 6, 2022

Google ScholarTM

Check


Items in DSpace are protected by copyright, with all rights reserved, unless otherwise indicated.