Narcisse Tordoir. Time Without Future

Abstract

ANTON JÄGER Midden 1876 was Karl Marx op reis door Duitsland. Op zoek naar een kuuroord voor steenpuisten belandde hij in het Beierse Bayreuth, dat zich opmaakte voor een reeks muzikale feestelijkheden. De sfeer in de stad, zo stelde Marx in een brief aan zijn dochter, werd beheerst door de op handen zijnde pre-mière van een langverwachte operacyclus van de meest controversiële Duitse musicus van het moment. 'Overal waar men komt,' schreef hij, 'wordt men lastiggevallen met de vraag: wat vindt u van Richard Wagner?' Marx' nieuwsgierigheid was zo groot dat hij probeerde een kaartje voor de eerste voor-stelling te bemachtigen. Dat lukte niet en hij moest door het raam naar binnen kijken. In het publiek zat een andere filosoof, Friedrich Nietzsche, die afstevende op een breuk met zijn voormalige mentor en vriend. Wagner dweepte al een tijdje openlijk met chris-telijke thema's in zijn composities en vlei-de de Duitse-en vooral Joodse-burgerij om zijn producties te bekostigen. De voor-malige revolutionair van 1848, die net als Marx op de barricaden had gestaan tegen de oude orde, was geweken. 'Een veredelde hofdirigent,' zo concludeerde Marx bitter in een brief aan een vriend, waarna hij de Bayreuther Festspiele afdeed als het 'nar-renfeest van een staatsmuzikant'. Wagners liefkozing van het verleden was typisch voor een uitgeputte burgerij die aan haar histo-rische missie verzaakte. Marx had het bijna dertig jaar eerder al omschreven, in Der 18te Brumaire des Louis Napoleon: De traditie van alle dode generaties drukt […] als een nachtmerrie op het brein van de levenden. En juist als ze met een omwenteling bezig lijken, zichzelf en de dingen veranderen en iets lijken te creëren wat er nog niet is geweest, juist in zulke tijden van revolutionaire crisis roepen ze angstig de geesten uit het ver-leden op en nemen ze hun naam, strijd-leus en klederdracht over, om in die eer-biedwaardige vermomming en met die geleende taal de nieuwe wereldgeschie-denis ten tonele te voeren.